Texnik loyixalash uslublari Loyixalash bosqichlari

Loyihalash — moʻljallangan obʼyektlar (apparat va asboblar, bino va inshootlar, yoʻl va koʻpriklar, mashina va jihozlar, samolyot va kosmik kemalar, radiopriyomnik va televizorlar, telefon va kompyuterlar, kiyim-bosh va poyabzallar, mebellar hamda boshqa turli-tuman mahsulotlarning yangi xillari va namunalari)ni qurish va yaratish uchun ularning loyihalarini tuzish va chizish jarayoni. Fan va texnikaning barcha sohalarida qoʻllaniladi. U i. t. ishlari, iqtisodiy va texnikaviy hisob-kitob, smeta tuzish, chizmachilik va chizmalarni koʻpaytirish amallarini oʻz ichiga oladi, chizmalar asosida koʻpincha obʼyekt (bino, mashina va boshqalar)ning maketi tayyorlanadi. Biror bir obʼyektni individual (yakka tartibda) va tipaviy (ommaviy tartibda) L. mumkin. L.ni maxsus tashkilotlar, firmalar yoki guruhlar amalga oshiradi. Bular sohalar boʻyicha yoki ixtisoslashtirilgan tarzda ish yuritadi. Biror obʼyektni L.da standartlashtirilgan detallar, agregatlar, uzellar va meʼyoriy hujjatlardan keng foydalaniladi.
L. ushbu bosqichlarda amalga oshiriladi: loyiha topshirigʻi, loyiha yechimi va loyiha sinovi. L oy iha topshirigʻida boʻlajak obʼyektni qurishning shartsharoitlari va mak,-sadga muvofikligi asoslanadi va uning tafsilotlari belgilanadi. Loyiha yechimida boʻlajak obʼyektning rejasidan tortib toki tayyor holigacha boʻlgan ishlar belgilab olinadi. Loyiha sinovida tayyor loyiha maxsus tuzilgan dastur asosida tekshiriladi.
Bu bosqichlarni amalga oshirishda i. t. ishlari va muhandislik-qidiruv ishlarini bajarishga ham toʻgʻri keladi. Hozir L. jarayonini avtomatlashtirishga ayniqsa keng eʼtibor berilmoqda. Bunda tashkiliy-texnikaviy vositalar, elektron-hisoblash mashinalari, kompyuterlar, avtomatika vositalaridan foydalaniladi. Bu vositalar majmui "inson va mashina" tizimini, yaʼni avtomatlashtirilgan L. tizimini tashkil qiladi. Bu tizim insonni murakkab va sermehnat hisoblash, qiyin jadvallarni tuzish ishlaridan ozod qiladi, L.ni ancha tezlashtiradi.^[1]
Dizayn usullari yangi yondashuvlarda paydo bo'ldi muammoni hal qilish 20-asrning o'rtalarida, shuningdek, loyihalash xususiyatini o'zgartirgan sanoatlashtirish va ommaviy ishlab chiqarishga javoban ishlab chiqilgan.^[3] 1962 yilda Londonda bo'lib o'tgan "muhandislik, sanoat dizayni, arxitektura va kommunikatsiyalarda tizimli va intuitiv usullar bo'yicha konferentsiya".^[4] dizayn tadqiqotlari davomida "dizayn uslublari harakati" deb nomlangan va bu asosning paydo bo'lishiga olib keladigan boshlanishini belgilaydigan asosiy voqea sifatida qaraladi. Dizayn tadqiqotlari jamiyati va dizayn bo'yicha ta'lim va amaliyotga ta'sir o'tkazish. Buyuk Britaniyada ushbu harakatning etakchi namoyandalari bo'lgan J. Kristofer Jons da Manchester universiteti va L. Bryus Archer da Qirollik san'at kolleji.
Harakat 1960 yillarda Buyuk Britaniya va AQShda yangi dizayn usullari bo'yicha keyingi konferentsiyalar orqali rivojlandi.^[5][6][7] Ratsional dizayn usullari bo'yicha birinchi kitoblar,^[8][9][10] va ijodiy usullar bo'yicha^[11][12] bu davrda ham paydo bo'lgan.
Dizaynga yangi yondashuvlar bir vaqtning o'zida Germaniyada rivojlanmoqda, xususan Ulm dizayn maktabi (Hochschule für Gestaltung – HfG Ulm) (1953–1968) rahbarligida. Tomas Maldonado. Ulm-da dizaynni o'qitish fan bilan (shu jumladan, ijtimoiy fanlar bilan) integratsiyalashgan dizayn va shu kabi yangi sohalarni joriy etdi kibernetika, tizimlar nazariyasi va semiotikalar dizayn bo'yicha o'qitish.^[13] Bryus Archer Ulm da o'qitgan va yana bir nufuzli o'qituvchi bo'lgan Xorst Rittel.^[14] 1963 yilda Rittel Arxitektura maktabiga ko'chib o'tdi Berkli Kaliforniya universitetiu erda "Design Methods Group" ni, ayniqsa arxitektura va rejalashtirishda yangi usullarni ishlab chiqish va targ'ib qilishga yo'naltirilgan jamiyatni tashkil etishga yordam berdi.
1960-yillarning oxirida ikkita nufuzli, ammo juda boshqacha asarlar nashr etildi: Gerbert A. Simon"s Sun'iy fanlar va J. Kristofer Jons"s Loyihalash usullari.^[15][16] Simon "dizayn ilmi" ni "dizayn jarayoni to'g'risida intellektual jihatdan qat'iy, analitik, qisman rasmiylashtiriladigan, qisman empirik, o'qitiladigan ta'limotning tanasi" deb taklif qildi, Jons esa kontekst doirasida dizaynga turli xil oqilona va ijodiy yondashuvlarni kataloglashtirdi. Dizayn tizimining keng, fyuchers yaratish, ko'rinishi.
1970-yillarda dizayn usullarining ratsionalligiga qarshi, xususan uning ikkita kashshofidan ba'zi reaktsiyalar ko'rildi, Kristofer Aleksandr va J. Kristofer Jons.^[17] Rittel tomonidan asosiy masalalar ko'tarildi, u dizayn va rejalashtirish muammolarini quyidagicha tavsifladi yomon muammolar, "uyg'un" muammolar bilan shug'ullanadigan ilm-fan va texnika texnikalariga mos kelmaydi.^[18] Tanqidlar ba'zi harakatlarni muammoni hal qilishda oqilona yondashuvlardan voz kechdi va dizaynerlar muammo manfaatdor tomonlari (mijozlar, mijozlar, foydalanuvchilar, hamjamiyat) bilan hamkorlikda ish olib borgan "bahsli", ishtirok etish jarayonlariga yo'naltirdi. Bu olib keldi ishtirok etish dizayni, foydalanuvchi markazlashtirilgan dizayni va roli dizayn tafakkuri muammolarni hal qilishda va innovatsiyalarda ijodiy jarayon sifatida.
Biroq, 1980-yillarda muhandislik dizaynida muntazam va oqilona loyihalash usullariga bo'lgan qiziqish rivojlanib bordi; masalan, muhandislik dizayni bo'yicha konferentsiya orqali Dizayn Jamiyati va ishi Verein Deutscher Ingenieure Germaniyadagi uyushma, shuningdek, 1954 yildayoq Yaponiyaning dizayn fanlari jamiyati tashkil etilgan Yaponiyada.^[19] Tizimli muhandislik dizayni uslublari bo'yicha kitoblar Germaniya va Buyuk Britaniyada nashr etilgan.^{[20][21][22][23]} AQShda Amerika mexanik muhandislari jamiyati Dizayn muhandisligi bo'limi yillik konferentsiyalar doirasida dizayn nazariyasi va metodikasi yo'nalishini boshladi. Dizaynga tizimli, oqilona yondoshishga bo'lgan qiziqish sabab bo'ldi dizayn fanlari va dizaynshunoslik (metodika) muhandislik va kompyuter fanida.
Loyihalash usullarini ishlab chiqish muntazam ravishda loyihalash jarayonining retseptlari bilan chambarchas bog'liq edi. Ushbu jarayon modellari odatda bir nechta bosqichlarni yoki bosqichlarni o'z ichiga oladi, ular bayonot berishdan yoki muammoni tan olishdan yoki yangi dizaynga bo'lgan ehtiyojdan boshlanib, yakuniy echim taklifi bilan yakunlanadi. Uning "Dizaynerlar uchun tizimli uslubi" da L. Bryus Archer sanoat dizayni uchun tizimli loyihalash jarayonining juda aniq, 229 bosqichli modelini ishlab chiqardi,^[24] shuningdek, uch bosqichdan iborat xulosaviy model: tahliliy bosqich (dasturlash va ma'lumotlarni yig'ish, tahlil qilish), ijodiy bosqich (sintez, ishlab chiqish) va ijro etuvchi bosqich (aloqa). Buyuk Britaniyaning Dizayn kengashi ijodiy loyihalash jarayonini to'rt bosqichda modellashtiradi: kashf qilish (muammoni anglash), aniqlang (diqqat markazini belgilang), ishlab chiqing (potentsial echimlar), etkazib bering (ishlaydigan echimlar).^[25] Pahl va Beits tomonidan ishlab chiqilgan muhandislik dizayni uchun tizimli model vazifani aniqlashtirish, kontseptual dizayn, dizaynni loyihalash va detallarni loyihalash bosqichlariga ega.^[26] O'zi uchun asosiy dizayn jarayonini loyihalashtirishga nisbatan kamroq tavsiyalar berilgan yondashuv J. Kristofer Jons.^[27]
In muhandislik loyihalash jarayoni tizimli modellar ketma-ket qadamlar bilan chiziqli bo'lishga moyil, lekin takrorlanish zarurligini tan oladilar. Arxitektura dizaynida jarayon modellari tsiklik va spiral bo'lib, iteratsiya yakuniy dizaynga o'tish uchun juda muhimdir. Sanoat va mahsulot dizaynida texnologik modellar divergent va konvergent fikrlash bosqichlarining ketma-ketligini o'z ichiga oladi. Dubberly Design Office 80 dan ortiq dizayn jarayonlarining namunalarini to'plagan,^[28] ammo bu to'liq ro'yxat emas.
Ushbu jarayon modellarida ko'plab dizayn usullari qo'llanilishi mumkin. Uning "Dizayn usullari" kitobida J. C. Jons Loyihalash jarayonida maqsadlariga muvofiq 26 usulni birlashtirdi: Dizayn vaziyatlarini o'rganish usullari (masalan, Maqsadlarni bayon qilish, Foydalanuvchilarning xatti-harakatlarini tekshirish, Foydalanuvchilar bilan suhbat), G'oyalarni qidirish usullari (masalan, Aqliy hujum, Synectics, Morfologik jadvallar), Muammo tuzilishini o'rganish usullari. (masalan, o'zaro ta'sir matritsasi, funktsional innovatsiya, axborotni saralash), baholash usullari (masalan, tekshiruv ro'yxatlari, reyting va vaznni aniqlash).^[29]
Nayjel Xoch muhandislik mahsulotlarini loyihalashtirish jarayonining sakkiz bosqichini belgilab berdi, ularning har biri tegishli usul bilan: Imkoniyatlarni aniqlash - foydalanuvchi senariylari; Maqsadlarni aniqlashtirish - Maqsadlar daraxti; Funktsiyalarni o'rnatish - funktsiyalarni tahlil qilish; Talablarni o'rnatish - ishlash ko'rsatkichlari; Xarakteristikalarni aniqlash - Sifat funktsiyalarini joylashtirish; Muqobil variantlarni yaratish - morfologik jadval; Muqobil variantlarni baholash - Vaznli Vazifalar; Tafsilotlarni takomillashtirish - qiymat muhandisligi.^[30]
Hozirgi kunda ham qo'llanilayotgan ko'plab loyihalash uslublari 1960-70-yillarning zamonaviy uslublariga moslashtirilgan dizayn uslublari harakatidan kelib chiqqan. So'nggi o'zgarishlar yanada sifatli texnikani, shu jumladan etnografik usullarni o'z ichiga olgan madaniy zondlar va joylashgan usullar.^[31]