|
2.2. Aholining dunyo hududlari bo’ylab joylashuvi……………………………19
XULOSA …………………………………………….…………………………….......25
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI…………………………....….26
KIRISH.
Aholi geografiyasi dunyo va uning alohida hududlarida aholi soni va tarkibi, takrorbarpo bo'lishi qonuniyatlari, migratsiyasi,joylashuvi, aholi maskanlari va uIaming shaldlanishi, turlari hamda urbanizatsiya jarayonlari haqida bilim beradi.
Aboli geografiyasi tadqiqotlarida asosiy e'tibor aholining takror barpo bo'lishjarayoni, mehnat resurslari va ulardan foydalanish, aholi zichligi vajoylashuvi, aholi migratsiyasining intensivligi, yo'nalishi, tarkibi, aholining turmush tarzi, madaniyati, mehnat malakalaridagi hududiy farqlarini va hususiyatlarini o'rganishga qaratiladi.
Demografik tarkib va aholi takror barpo bo'lishidagi hududiy jihatlarni o'rganishda hududning demografik holatini tadqiq etish muhim ahamiyatga ega. Bunday tadqiqotlarda geograflyaning asosiy vazifasi ma'lum davrdagi hudud aholisining soni, tarkibi, tug'ilish, o'lim, nikoh, ajrim kabi demografikjarayonlarga kompleks va hududiy saroitlarning ta'sirini o'rganish, hamda ahoH takror barpo bo'lish jarayonini
hududning rivojlanishiga ta'sirini aniqlab berishdan iborat. Aholi geografiyasi hududiy-demografik farqlarni o'rganar ekan, demografiya fani bilan uzviy aloqada bo'ladi.
Oʻrtacha umr davri past boʻlgan mamlakatlarga Markaziy Afrika Respublikasi (41 yosh), Afgʻoniston (43 yosh), Gvineya (44 yosh), Syerra Leone (46 yosh), Ruanda (46 yosh), Somali (47 yosh) va boshqa mamlakatlar kiradi. Oʻrtacha umr davrining uzayishi qariyalar soni va ulushining koʻpayishiga, yaʼni „Aholining qarishi“ jarayonining rivojlanishiga olib kelmoqdAholi Jahon mamlakatlarining aksariyatida (Hindiston, Nepal, Eron va boshqa istisno) ayollarning oʻrtacha umr koʻrishi erkaklarnikidan yuqori. Yer yuzida AHOLIning joylashishida, hududiy taqsimlanishi va qayta taqsimlanishida, irklar va xalqlar shakllanishida migratsiya jarayoni benihoya katta rol oʻynagan. Migratsiya murakkab iqtisodiy-ijtimoiy jarayon boʻlib siyosiy vaziyat, iqtisodiy taraqqiyot, ishlab chiqaruvchi kuchlarning hududiy tarkibi hamda Aholining ijtimoiy faolligining kuchayishi bilan bogʻlangan. Migratsiya jarayonlarida asosan mehnatga yarokli yoshdagi Aholi faol ishtirok etadi. 1988–96 yillarda Sharqiy Yevropa davlatlari siyosiy hayotida boʻlib oʻtgan jiddiy oʻzgarishlar va ayniqsa, SSSRning parchalanib ketishi umumjahon miqyosidagi AHOLI migratsiyasini jadallashtirib yubordi.
Aholiga xos eng muhim koʻrsatkichlardan biri, uning joylanishi hisoblanadi. aholi joylashuvini ifodalovchi eng oddiy mezon – Aholi zichligidir. Yer kurrasi Aholisining oʻrtacha zichligi 1996-yilda 1 km2 ga 39 kishi boʻldi. Aholisoni boʻyicha eng yirik davlatlar: Xitoy 1179,5 mln. kishi, Hindiston 896,6 mln. kishi, AQSh 258,2 mln. kishi, Indoneziya 188,2 mln. kishi, Braziliya 156,5 mln. kishi, Rossiya 148 mln. kishi (1993). 90-yillarning boshida dunyo aholisi yiliga taxminan. 90 mln. kishiga koʻpaygan. Aholining geografik taqsimlanishi notekis: quruqlikning 7 % da 70 % aholi yashaydi. Doimiy aholi mavjud boʻlgan joylardagi (130 mln. km²) aholi zichligi salkam 45 kishini tashkil etdi. Lekin Yer kurrasida Aholi nihoyatda notekis joylashgan. Jumladan, Bangladeshda Aholi benihoya zich (1 km² ga 800 kishidan ortiq), Mongoliyada esa oʻta siyrak (1 km² ga 1,4 kishi) joylashgan. Aholi zichligi, uning joylashish xususiyatlariga ijtimoiy-iqtisodiy omillar bilan birga tabiiy-geografik sharoitlar (iqlim, relyef) ham jiddiy taʼsir koʻrsatadi. Jahon Aholisining deyarli yarmi shaharlarda yashaydi (qarang Shahar aholisi, Qishloq aholisi). Shahar Aholisining salmogʻi uzluksiz tarzda koʻpaymokdAholi Bunda mexanik harakatning roli juda katta (maʼmuriy-hududiy oʻzgarishlar va aholi migratsiyasi). Shahar aholisining ulushi Avstraliya va Okeaniya, Yevropa va Amerikada 70 % dan ziyod, Osiyo va Afrikada esa 30 %. Shahar Aholisining ulushi eng yuqori (80 % dan ortiq) boʻlgan mamlakatlar qatoriga Buyuk Britaniya, Avstraliya, Germaniya kabi mamlakatlar kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
