|
KIRISH.
Bugungi kunda sanoatning yuqori suratlar bilan takomillashuvi ishlab chiqarish texnologiyalarini rivojlantirish bilan birga radiatsiya nurlarining ko’payishi turli kasalliklar ehtimolining ortishiga ham olib kelmoqda .Ayniqsa bu kasalliklarni mutatsiyaga uchrab turli organizmlarda turlicha kechishi kuzatilmoqda.
Shu bois bu muammoni hal qilish uchun mutatsion jarayonlarni,ularni kelib chiqish sabablarini o’rganish muhim ahamiyat kasb etib kelmoqda.
Bugungi kunda biz talaba yoshlarning oldimizda turgan asosiy vazifalardan biri yuqori malakali kadrlar bo’lib yetishish,shuningdek kasbimizni puxta
egallash,chuqur bilimga ega bo’lish va bu asosida fan rivojiga munosib hissa qo’shishdir.Biologiyaning yangi yo’nalishi hisoblangan “Genetika “ning yuqori suratlar bilan rivojlanayotganligi ham mutatsion kasalliklarni oldini olish va davolash uchun bugungi kunda dasturi amal bo’lib xizmat qilib kelmoqda.
Asosiy maqsadimiz vatanimiz taraqiyoti va xalqimiz farovonligi ni yanada
yuksaltirishdir.Biz hayotda o’zini to’la oqlagan “Islohot- islohot uchun emas, avvalo inson uchun “degan tamoildan kelib chiqqan holda, ijtimoiy sohadagi islohotlarni, xalqimizning hayot darajasi va sifatini yuksaltirish yo’lini davom ettiramiz . Mustaqil vatanimizda ilm-fan yo’lida xzmat qilish har birimizning burchimizdir. O`zbеkiston Rеspublikasining “Ta’lim to`g`risida” gi Qonuni va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” yuksak umumiy madaniyatga, kasb–hunar ko`nikmalariga, ijodiy va ijtimoiy faollikka, mantiqiy mushohada qilish hamda ijtimoiy hayotdagi muammolarning oqilona еchimlarini topish mahoratiga ega bo`lgan, istiqbol vazifalarini odilona baholay oladigan kadrlar yangi avlodini shakllantirish, shuningdеk, har tomonlama barkamol, ta’lim va kasb–hunar dasturlarini ongli ravishda mukammal o`zlashtirgan, mas’uliyatli fuqarolarni tarbiyalashni nazarda tutgan pеdagogik g`oyani ilgari suradi.
Istiqlol tufayli o`zining mustaqil taraqqiyot yo`lidan borayotgan jamiyatimiz kun sayin dеmokratlashib, davlat, jamiyat va shaxs munosabatlari tobora ko`proq mantiqiy mushohada qilish tamoyillariga asoslanmoqda. Ta’lim tizimi oldidagi davlat buyurtmasi O`zbеkiston Rеspublikasi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning asosiy g`oyalarida o`z aksini topgan.
"Biotexnologiya" atamasi birinchi marta 1917 yilda venger muhandisi Karl Ereki tomonidan shakar lavlagi ozuqa sifatida ishlatilgan cho'chqalarni katta boqish jarayonini tavsiflash uchun ishlatilgan. Erekining ta'rifiga ko'ra, biotexnologiya "tirik organizmlar yordamida xom ashyodan ma'lum mahsulotlar ishlab chiqariladigan barcha turdagi ishlar" dir.
Hozirgi vaqtda "Biotexnologiya" umuman olganda genetik muhandislik va genetik o'zgargan (o'zgartirilgan) o'simliklar, hayvonlar va mikroorganizmlarni yaratish va ulardan foydalanishning hujayra usullari va texnologiyalari fani sifatida ishlab chiqarishni jadallashtirish va yangi turdagi mahsulotlarni olish uchun ta'riflanadi. turli maqsadlar ... Biroq, olimlar orasida "biotexnologiya" tushunchasining yagona va aniq ta'rifi mavjud emas. Buni zamonaviy "biotexnologiya" aniq maqsadlar, vazifalar va o'rganish predmetiga ega bo'lgan alohida fan emas, balki ko'plab fanlarni - biologik, aniq va boshqalarni birlashtirgan butun bilim sohasi ekanligi bilan izohlash mumkin.
Tarixiy jihatdan biotexnologiya xamirturush birinchi marta pivo tayyorlashda va bakteriyalar yogurt tayyorlashda ishlatilgan paytdan boshlangan. Zamonaviy dunyo global biotexnologiya portlashini boshdan kechirmoqda. Biotexnologiya tobora ko'proq alohida davlatlar iqtisodiyoti va umuman jahon iqtisodiyoti rivojlanishining etakchi omiliga aylanib bormoqda.
Biotexnologiyaning o'rganish mavzularini va vazifalarini konkretlashtirish uchun, ya'ni. biotexnologik jarayonlarni ko'proq ilmiy idrok etish uchun molekulyar biologiyadan rivojlangan fan sifatida ifodalanishi mumkin bo'lgan "molekulyar biotexnologiya" ajratiladi - hayot hodisalarini molekulyar darajada o'rganish.
Molekulyar biotexnologiya fan sifatida qirqinchi yillarning boshlarida paydo bo'lgan va 1953 yildan boshlab, DNKning er-xotin spiralining kimyoviy tuzilishi va fazoviy tashkil etilishi bo'yicha Jeyms Uotson va Frensis Krik kashf etilganidan keyin jadal rivojlanib kelmoqda.
1953 yilda Uotson va Krik o'sha paytdagi ma'lumotlarga asoslanib, DNKning tuzilishi - DNK juft spiral shaklida nukleotidlarning polimeri ekanligi va genetik ma'lumotlarning tashuvchisi ekanligi haqidagi nazariyani shakllantirishdi. Bu molekulyar biologiyada ajoyib yutuq - biologiyada yangi davrning ochilishi edi.
Keyingi tadqiqotlar ushbu nazariyaning to'g'riligini to'liq tasdiqladi. Hujayraning bo'linishi paytida replikatsiya - DNK molekulasining ikki baravar ko'payishi, DNK molekulasidagi ma'lumotlar DNK → RNK → oqsil sxemasi bo'yicha oqsil sintezi jarayonida amalga oshirilishi aniqlandi. Nuklein kislotalarni o'rganish usullarining rivojlanishi DNK sekvensiyasini amalga oshirishga imkon berdi, uning ajoyib yutug'i shundaki, dastlabki natijalar 2000 yilda, odam genomining dekodlashining yakuniy natijalari 2003 yilda qayd etilgan.
1973 yilda Stenli Koen va Gerbert Boer tomonidan nasldan naslning funktsional birligini, genni bir organizmdan ikkinchisiga o'tkazish texnologiyasini ishlab chiqishi molekulyar texnologiya rivojlanishida yangi bosqich bo'ldi. Shu asosda yangi usullar va texnologiyalar ishlab chiqildi, ularning yordamida genlarni tezda aniqlash, ajratish va ulardan foydalanish mumkin edi. Olingan natijalar barcha biologik fanlarning rivojlanishiga katta hissa qo'shdi - rivojlanish biologiyasi, molekulyar evolyutsiyasi, hujayralar biologiyasi, odam va hayvonlar genetikasi, biotexnologiya.
Odatda molekulyar biotexnologiyani 4 ta asosiy va bir-biri bilan chambarchas bog'liq bo'limlarga (yoki yo'nalishlarga) bo'lish mumkin:
1. Genetik muhandislik
2. Uyali aloqa muhandisligi
3. Muhandislik enzimologiyasi
4. Texnik yoki ishlab chiqarish mikrobiologiyasi.
Ushbu yo'nalishlarning har biri o'ziga xos maqsad va vazifalarga ega bo'lgan keng bilim doirasidir.
Genetik muhandislik - bu maxsus yaratilgan genetik konstruktsiyalar yordamida genetik ma'lumotni bir organizmdan boshqasiga sun'iy ravishda uzatish imkonini beradigan usullar to'plami. Genetik muhandislikning asosiy vazifalaridan biri bu kerakli xususiyatlarga ega organizmlarni olishdir. Asosiy yondashuv - bu irsiy xususiyatlarga ega bo'lgan rekombinat DNK molekulalarining (tanadan tashqarida) in vitro (tanadan tashqarida) qurilishi; shuning uchun genetik muhandislik rekombinant DNK texnologiyasi deb ham ataladi.
Uyali muhandislik - bu yangi hujayralarni qurish uchun ishlatiladigan usullar to'plami. Maxsus tanlangan muhitda hujayralarni kultivatsiya qilish va klonlash, hujayralarni duragaylash, hujayra yadrolarini transplantatsiyasi va hayotiy hujayralarni alohida bo'laklardan "demontaj qilish" va "yig'ish" (rekonstruksiya qilish) uchun boshqa mikrosurgik operatsiyalarni o'z ichiga oladi.
Hujayra muhandisligining boshlanishi somatik hujayralarni duragaylash usuli paydo bo'lgan 1960 yillarga to'g'ri keladi.
Genetik muhandislik va hujayra muhandisligi molekulyar biotexnologiyaning asosini tashkil etadi. Ularni bir butunga birlashtirib, hozirgi vaqtda molekulyar biotexnologiyaning alohida bo'limi - biomuhandislik ajralib turadi.
Muhandislik enzimologiyasi - bu olish uchun usullar tizimini o'z ichiga olgan biotexnologik fan sohasi, drenajlash, stabillash va fermentlarni ishlatish. Muhandislik enzimologiyasining asosiy vazifasi kerakli xususiyatlarga ega bo'lgan bioorganik katalizatorlarni loyihalashtirish va ular asosida turli xil samarali va ekologik toza biotexnologik jarayonlar asosida ishlab chiqishdir.
Muhandislik enzimologiyasi sohasidagi amaliy ishlanmalar quyidagi vazifalarni hal qilish bilan bog'liq:
· Yangi mahsulotni qabul qilish;
· Taniqli mahsulot sifatini oshirish;
· Biotexnologik jarayon samaradorligini oshirish.
Texnik yoki sanoat mikrobiologiyasi - bu sanoat miqyosida foydali mikroorganizmlarni etishtirish usullarini ishlab chiqadigan biotexnologiyaning bir bo'limi.Texnik mikrobiologiya ishlab chiqarish jarayonida ishlatiladigan turli xil amaliy moddalarni olish uchun ishlatiladigan mikroorganizmlarni o'rganadi: oziq-ovqat mahsulotlari, biologik faol moddalarning dorivor preparatlari (BAS) va
boshqalar. Mavzuning dolzarbligi. Tibbiy genomika biologiya fanining eng tez
rivojlanayotgan yo'nalishlaridan biridir. So'nggi 25 yil ichida kuzatilgan tibbiyotning ushbu yo'nalishi "Inson genomi" xalqaro loyihasining boshlanishi bilan bog'liq. Ushbu mavzuni chuqur o’rganish,ushbu mavzu haqidagi bilimlarni rivojlantirish bugungi kunda asosiy masalalardan biridir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
