Termiz davlat universitetining pedagogika instituti aniq va tabiiy fanlar fakulteti informatika va axborot texnologiyalari kafedrasi

Nazorat uchun savollar
1.Fayllarni arxivlash deganda nimani tushunasiz?
2.Arxiv sarlavhasida qanday ma’lumotlar saqlanadi?
3.Qanday arxivlovchi va arxivlarni ochuvchi dasturlar mavjud?
4.Arxivlash MS DOS, NC va Windows sistemalarida qanday amalga oshiriladi?

3- LABORATORIYA

Mavzu: Excelda ma’lumotni statistik qayta ishlash va ularning diagrammasini qurish.
ISHDAN MAQSAD
Windows sistemasi muhitida jadvalli ma`lumotlarni yaratish va tahrirlash ko`nikmalarini hosil qilish.


NAZARIY QISM
Exceldan foydalanuvchilar ishchi kitobidan tashkil topgan .xls kengaytmali fayllar va .xlt kengaytmali shablonlar bilan ish yuritadilar. Ishchi kitobi ishchi, diagramma va modullar sahifalaridan tashkil topishi mumkin bo`lib, ular Excel dasturini xotiraga yuklashdan so`nggina hosil qilinadi.
Excel dasturini ishga tushirish uchun Windowsning «Пуск» tugmasi bosiladi, menyuning «Программы» bandidan Microsoft Excel bandi tanlanadi.
Microsoft Excel dasturi ishga tushganda ekranda yangi ishchi sahifasiga ega bo`lgan ishchi oyna namoyon bo`ladi.


Ish tartibi

Excel dasturi ishga tushiriladi. Jadvalga berilganlar kiritiladi. Excel funksiyalari yordamida talab qilingan hisoblashlar bajariladi. Jadvaldagi ma’lumot diskda saqlanadi. Excel dasturi bilan ish yakunlanadi.

Talaba laboratoriya ishini bajarishi uchun Excel dasturida ishlash bo’yicha nazariy ma’lumotlarni o’rganishi va kompyuterda jadvalli ma’lumotlar bilan ishlash ko’nikmasiga ega bo’lishi kerak. Talaba kompyuterda ishlash ko’nikmasiga ega bo’lgandan so’ng ishni bajarishga kirishadi. Talaba o’qituvchi tomonidan berilgan har bir savolga to’g`ri javob bersa, laboratoriya ishini himoya qilgan hisoblanadi. Himoya reyting bali bilan baholanadi.

Topshiriq №1.

Tashkilot xodimlarining 2011-2014 yillarda sarf qilingan xizmat safari harajatlarini hisoblash jadvali to’zilsin.
Dastlab, Excel dasturi ishga tushiriladi va ekranda paydo bo’lgan jadvalga ma’lumotlar kiritiladi. Dastlab jadval mavzusi kiritiladi. Bizning misolimizda jadval mavzusi «Tashkilot xodimlarining 2011-2014 yillarda sarf qilingan xizmat safari harajatlari» dan iborat.

So’ngra, zaruriy hisoblashlar bajariladi. Bizning misolimizda tashkilotning barcha bo’limlari bir yilda va har bir bo’limning 2011-2014 yillarda o’rtacha qancha harajat qilganligini hisoblash kerak bo’ladi.

C8:F8 yacheykalarga barcha bo’limlarning har yilgi harajatlari yig`indisini hisoblash uchun Главная menyusidagi piktogrammasini bosib, “Сумма” buyrug`ini tanlaymiz,

G4:G7 yacheykalarga esa, har bo’limning 2011-2014 yillarda o’rtacha harajatini hisoblash uchun Главная menyusining Редактирование bandidan piktogrammasini bosib, “Среднее” buyrug`ini tanlaymiz.

Yacheykaga formula kiritilgandan keyin [Enter] tugmachasi bosiladi va hisoblashlar bajariladi. Natijada ekranda quyidagi yakuniy jadval hosil bo’ladi.

Topshiriq №2. Jadvaldagi ma’lumotlarni saralash va filtrlash
Excel dasturining yana bir imkoniyati shundan iboratki, katta hajmdagi jadvallar bilan ishlayotganda jadvaldagi hamma ma’lumotlarni ekranga chiqarmasdan, balki ma’lum bir qismini ham chiqarish, ya’ni filtrlash mumkin. Masalan, Toshkent shahrida joylashgan biror firmaning boshqa shaharlarda mavjud bo’lgan filiallarida yarim yillik (yanvar-iyun) rejasining bajarilishi haqidagi jadval berilgan bo’lsin.



Bu jadvaldan faqat Toshkent shahridagi filiallar to’g`risidagi ma’lumotni olish uchun quyidagi buyruqlardan foydalaniladi: buning uchun ko’rsor jadvalning yuqoridan birinchi yacheykasida turishi kerak. So’ngra menyuning Данные menyusining Сортировка и фильтр bandi va undan Фильтр buyrug`i tanlanadi.

Ekranda hosil bo’lgan muloqat oynasidan Toshkent so’zida sichqoncha tugmachasi bosiladi va natijada ekranda faqat Toshkent shahridagi filiallar to’g`risidagi ma’lumot paydo bo’ladi.

Jadvaldagi ma’lumotlarni o’sib yoki kamayib borish (yoki alvafit bo’yicha) tartibida saralash quyidagicha bajariladi: Данные menyusining Сортировка и фильтр bandi va undan Сортировка bandi tanlanadi. Ekrandagi muloqat oynasiga ustun nomi kiritiladi, hamda o’sib yoki kamayib borish tartibi tanlanadi.

va OK tugmachasi bosiladi. Natijada ekranda shaharlar nomlari alvafit bo’yicha saralangan jadval paydo bo’ladi.

Variant 1

Mahsulot ishlab chiqarish rejasi

№	Ko`rsatkich nomi	1 kv	2 kv	3 kv	4 kv	Yillik
1.	Mahsulot xajmi	10000	30000	40000	20000
2.	Kvartal oxirid.zaxir.
3.	Max.i\ch.tal.kil.
4.	Davr bosh.zaxira
5.	Max.i\ch.xajmi

2- 1- kvartalini topish uchun 1- ko`rsatkich 2- kvartalining 20%i olinadi va hokazo.

3- ko`rsatkichni topish uchun 1- ko`rsatkichga 2- ko`rsatkich qo`shiladi.
4- ko`rsatkichni topish uchun 1- ko`rsatkichning 20% i olinadi.
5- ko`rsatkichni topish uchun 3- ko`rsatkichdan 4- ko`rsatkich ayiriladi.

Variant 2

Asosiy materiallarning harajati.

№	Ko`rsatkich nomi	1 kv	2 kv	3 kv	4 kv	Yillik
1.	Mahsul.i\ch.xajmi	14000	32000	36000	19000
2.	Mahsul.bir.mat.t.qil.	5	5	5	5	5
3.	Jamital.kil.matel
4.	Davr oxir mat.zaxirasi	16000	18000	9600	7500	7500
5.	Umum.talab qil.mater.
6.	Davr.bosh.mater.zaxir.
7.	Sol.ol.loz.bo`l.mater.
8.	1 kg xom ashyo baxosi	0.6	0.6	0.6	0.6	0.6
9.	Sol.ol.loz.bo`l.mat.qiy.
10.	Yil.bosh kred.schyoti	25800				25800
11.	Mater.u-n to`lov 1-kv
12.	Mater. u-n to`lov 2-kv
13.	Mater.u-n to`lov 3-kv
14.	Mater.u-n to`lov 4-kv
15.	Jami to`lovlar

3- ko`rsatkichni topish uchun 1-ko`rsatkichga 2-ko`rsatkich ko`paytiriladi .

5-ko`rsatkichni topish uchun 3-ko`rsatkichga 4-ko`rsatkich qo`shiladi.
6-ko`rsatkichni topish uchun 3-ko`rsatkichning 10%i olinadi.
7- ko`rsatkichni topish uchun 5-ko`rsatkichdan 6-ko`rsatkich ayriladi.
9- ko`rsatkichni topish uchun 7- ko`rsatkichga 8-ko`rsatkich ko`paytiriladi .
11chi, 12chi, 13chi va 14 chi ko`rsatkichlarni topish uchun 9-ko`rsatkichning 50%i joriy yilga va qolgan 50%i keyingi yilga yoziladi.
15- ko`rsatkichni topish uchun 10 – ko`rsatkichdan 14-ko`rsatkichgacha qo`shiladi.

Variant 3

Mexnat harajati rejasi

№	Ko`rsatkich nomi	1 kv	2 kv	3 kv	4 kv	Yillik
1.	Mahsulot i\ch hajmi	14000	32000	36000	19000
2.	Xodim.mex.harajati	0.8	0.8	0.8	0.8	0.8
3.	Jami mex.harajati
4.	Bir soat ish haki.bax.	7.5	7.5	7.5	7.5	7.5
5.	Mexnatga to`lov

3- ko`rsatkichni topish uchun 1-ko`rsatkichga 2-ko`rsatkich ko`paytiriladi .
5- ko`rsatkichni topish uchun 3- ko`rsatkichga 4-ko`rsatkich ko`paytiriladi .

Variant 4

Ustama harajatlarning byudjeti

№	Ko`rsatkich nomi	1 kv	2 kv	3 kv	4 kv	Yillik
1.	Mex.harajatlari	11200	25600	28800	15200
2.	O`zg-chan ust.har.no	2	2	2	2	2
3.	O`zg-chan ust.har.re
4.	Doimiy har-lar	60600	60600	60600	60600
5.	Jami ust.har-lar
6.	Amortizatsiya	15000	15000	15000	15000
7.	Ust.har-larning tul.

3- ko`rsatkichni topish uchun 1-ko`rsatkichga 2-ko`rsatkich ko`paytiriladi .

5-ko`rsatkichni topish uchun 3-ko`rsatkichga 4-ko`rsatkich qo`shiladi.
7-ko`rsatkichni topish uchun 5- ko`rsatkichdan 6- ko`rsatkich ayiriladi.

Variant 5

Mahsulot zaxirasining byudjeti

№	Ko`rsatkich nomi	Miqdor	Xaraj.birl.	Jami haraj
1.	Max.birl.asos.mat.xajmi	5	0.6	3
2.	Max.birl.mex.haraj	0.8	7.5	6
3.	Max.birl.ustama haraj.	0.8	5	4
4.	Max.birl.jami haraj.
5.	Tayyor max.zaxirasi			26000
6.	Yil oxiriga max.zaxir.	3000

4- ko`rsatkichni topish uchun 1-ko`rsatkichdan 3-ko`rsatkichgacha qo`shiladi.

6-ko`rsatkich jami harajatni topish uchun 4-ko`rsatkichni jami harajatini 6-ko`rsatkichdagi yil oxirgi mahsulot zaxirasini miqdoriga ko`paytiramiz .

Variant 6

Mahsulot realizatsiyasi va boshqarish harajatlari

№	Ko`rsatkich nomi	1 kv	2 kv	3 kv	4 kv	Yillik
1.	Kutil.max.zaxira	14000	32000	36000	19000
2.	Max.birl.uzg.haraj	5	5	5	5	5
3.	O`zgaruvchan haraj
4.	Doimiy haraj	16000	18000	9600	7500	7500
5.	Boshq apparati ish haki	36000	178000	189500	102500
6.	Sugurta	7000	18000	18000	96000	7000
7.	Ko`chmas mulk solig`i	79000	162000	171500	93000
8.	Doimiy haraj.rejasi	0.6	0.6	0.6	0.6	0.6
9.	Umum.haraj.rejasi
10.	Jami harajat rejasi

3- ko`rsatkichni topish uchun 1-ko`rsatkichga 2-ko`rsatkich ko`paytiriladi .
9-ko`rsatkichni topish uchun 3-ko`rsatkichdan 7-ko`rsatkichgacha qo`shiladi.
10- ko`rsatkichni topish uchun 7-ko`rsatkichga 8-ko`rsatkich ko`paytiriladi .

Variant 7

Pul vositalarining byudjeti

№	Ko`rsatkich nomi	1 kv	2 kv	3 kv	4 kv	Yillik
1.	Yil bosh.pul vos.	42500	-74165	-128330	-14495	42000
2.	Ist.pul vos.tushumi	230000	480000	740000	52000
3.	Jami pul vos.
4.	Asos.mater.haraj.	49500	72300	100050	79350
5.	Ish haki masalalari	84000	192000	216000	114000
6.	I\ch ustama haraj	68000	96800	103200	76000
7.	Boshk.haraj.	93000	130900	184750	129150
8.	Daromad soligi.	12165	12165	12165	12165
9.	Ko`rilmalar harid qil.	30000	20000
10.	Dividentlar	10000	10000	10000	10000
11.	Jami haraj
12.	Tafovut

3- ko`rsatkichni topish uchun 1-ko`rsatkichga 2-ko`rsatkich qo`shiladi.

11- ko`rsatkichni topish uchun 1-ko`rsatkichdan 3-ko`rsatkichgacha qo`shiladi.
12- ko`rsatkichni topish uchun 3-ko`rsatkichdan 11-ko`rsatkich ayriladi.

Variant 8

Foyda haqida hisobot

№	Ko`rsatkichlar	Kiymatlar
1.	Sotuvdan tush.	2000000
2.	Real. qil.max.tannarxi	1300000
3.	Yalpi haromad
4.	Boshqaruv harajatlari	527800
5.	Soliq tul.bo’l haromad
6.	Daromad sol.	48660
7.	Sof haromad

3- ko`rsatkichni topish uchun 1-ko`rsatkichdan 2-ko`rsatkich ayriladi.

5-ko`rsatkichni topish uchun 3-ko`rsatkichdan 4-ko`rsatkich ayriladi.
7- ko`rsatkichni topish uchun 5-ko`rsatkichga 6-ko`rsatkich qo`shiladi.

9–variant

Tashkilot bo’limlarining 2014 yil yanvar-iyun oylarida sarf qilingan xizmat safari harajatlarini hisoblang. Bo’limlar bo’yicha 6 oy davomida o’rtacha hamda tashkilot bo’yicha har oyda sarf qilingan pul miqdorini aniqlang. Pul miqdorlarini ixtiyoriy birlikda oling. Bo’limlar sifatida shartli ravishda «Marketing» «Hisobxona», «Reja-moliya» va «Kadrlar» nomlari olinsin.

10–Variant

Yanvar oyida korxona 2500000 so’mlik tovar sotgan. Keyingi har bir oyda sotish hajmi 10% ga oshib borgan. Har oyda tashkilot foydadan 28% soliq to’lagan. B ustunga yil davomida oyma-oy sotish hajmini, C ustunga esa har oyda soliq qaytarib tashlangan foydani hisoblang. C16 yacheykaga yil bo’yicha umumiy foydani toping.

	A	B	C
1	Oylik sotish hajmining o’sishi		10 %
2	Soliq ставкаsi		28 %
3	Oylar	Sotish hajmi	Foyda
4	Yanvar	2 500 000
5	va hokazo
15	Dekabr
16	Yil bo’yicha umumiy foyda:

11–Variant

Jadvalni trigonometrik funksiyalar qiymatlari bilan to’ldiring. Jadval asosida sinx va cosx funksiyalarning minimum qiymatini, tgx va ctgx funksiyalarning maksimum qiymatlarini toping.

Funksiya	Funksiyaning qiymatlari
	00	300	450	600	900	1800	2700	3600
sinx
cosx
tgx
ctgx

12–Variant

funksiyaning qiymatini [-5; 5] oraliqda h=0,5 qadam bilan hisoblash jadvalini to’zing. To’zilgan jadval asosida funksiyaning eng katta qiymatni toping.

13–Variant

Vaqt va tezlikning har bir qiymati uchun bosib o’tilgan yo’lni hisoblang. To’zilgan jadval asosida butun yo’lning uzunligini, o’rtacha tezlik qiymatini toping.

Vaqt(t), soat	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
Tezlik(v), km/soat	40	45	50	55	65	80	90	110	125	140

14–Variant

Tashkilot bo’limlarining 2013 yil iyul-dekabr oylarida sarf qilingan xizmat safari harajatlarini hisoblang. Bo’limlar bo’yicha 6 oy davomida hamda tashkilot bo’yicha har oyda sarf qilingan pul miqdorini aniqlang. Pul miqdorlarini ixtiyoriy birlikda oling. Bo’limlar sifatida shartli ravishda «Xodimlar» «Hisobxona», «Texnik xodimlar» va «1- bo’lim» olinsin.
15–Variant
funksiyaning qiymatini [-4; 4] oraliqda h=0,5 qadam bilan hisoblash jadvalini to’zing. To’zilgan jadval asosida funksiyaning barcha nuqtalardagi qiymatlari yig`indisini toping.

16–Variant

Tashkilot 20011 yilda 28 ta, 2012 yilda 45 ta, 2013 yilda 64 ta, 2014 yilda 68 ta kompyuter sotib olgan. Bitta kompyuter narxi 2011 yilda 750000 so’m bo’lgan. Keyingi har bir yilda uning narxi 8% ga arzonlashgan. Tashkilotdagi mavjud kompyuterlar to’g`risida ma’lumot saqlovchi jadval to’zilsin. Unda har bir yilda bitta kompyuter narxi, har bir yilda sotib olingan kompyuterlar summasi hamda tashkilotdagi barcha kompyuterlar soni va umumiy summasi hisoblansin.

17–Variant

Tashkilot xodimlari to’g`risidagi jadvalli ma’lumotni tayyorlang. Jadvalda xodimning familiyasi, ismi, lavozimi, tug`ilgan sanasi, yashash joyi, uy telefonlari va oylik maoshi to’g`risidagi ma’lumot aks etishi lozim.

18–Variant

Guruhingiz to’g`risidagi jadvalli ma’lumotni tayyorlang. Jadvalda talabaning familiyasi, ismi, tug`ilgan sanasi, tug`ilgan joyi, hozirgi yashash joyi, uy telefonlari to’g`risidagi ma’lumot aks etishi lozim.

19–Variant

Jadvalda tashkilot xodimlarining oylik maoshi keltirilgan. Jadvaldagi berilganlar asosida har bir xodimning avansini(umumiy oylik maoshining 40% i), qancha ushlab qolinganligi va qo’lga oladigan hamda barcha xodimlarning maoshi umumiy summasini hisoblang. Xodimlar sonini 8 ta deb oling.

№	Xodimlarning ismi, familiyasi	Oylik maoshi	Nachis-lenie	Avans	Ush-lanma	Qo’lga olingani
1.	Qodirov A.	67900
2.	va hokazo
	Jami: