Termiz davlat universiteti zoologiya kafedrasi yosh fiziologiyasi va gigiyena

9. Me'daning pastki va orqa sohasida birinchi bel umurtqasi ro`parasida joylashgan bo`lib, og`irligi yangi tug`ilgan bolada……. balog`atga yetish davrida ………baravar kattalashadi.
A. 4-5 g, 15-20 B. 5 g, 20 S. 3-4 g, 15-20 D. 2-3 g, 10-15
10. O`g`il bolalar............ spermazoidlar ishlab chiqara boshlaydi. Qiz bolalarning tuxum ishlab chiqarishi .............boshlanadi.
A. 13-15 yoshdan, 12-13 yoshda B. 10-12 yoshdan, 12-15 yoshda
S. 15-17 yoshdan, 15-16 yoshda D. 9-10 yoshdan, 15-16 yoshda

5-Ma’ruza. Tayanch-harakat apparatining yosh xususiyatlari va gigiyenasi
Reja:

1. 
   Tayanch-harakat apparatining ahamiyati va vazifasi.
   
2. 
   Odam skeletinnig umumiy tuzilishi va yosh xususiyatlari.
   
3. 
   Umurtqa pogonasi va ularning egriliklari, uning shakllanishi
   
4. 
   Bosh, gavda va qol-oyoq skeletining osishi va rivojlanishi.
   
5. 
   Muskullarning dinamik va statik ishi.
   
6. 
   Turli yosh davrlarida muskullar kuchi
   
7. 
   Charchash uning fiziologik mexanizmi.
   
8. 
   Skolioz, uning kelib chiqish sabablari va uni oldini olish.
   

Tayanch tushunchalar: Skelet, muskul, umurtqa pog`onasi, skolioz, lordoz, kifoz, muskul ishi, jismoniy charchash.

Tayanch-harakat sistemasiga suyaklar va muskullar kiradi va yagona suyak-muskul sistemasini hosil qiladi. Skelet va muskullar organizm uchun tayanch bo'lib, ichki organlarni himoya qilish vazifasini ham bajaradi. Tayanch-harakat sistemasi yordamida organizmning eng muhim funksiyalaridan biri hisoblangan-harakat vujudga keladi. Tayanch-harakat sistemasining uyg'unlashgan faoliyati markaziy nerv sistemasi tomonidan boshqariladi.
Suyaklarning tuzilishi va tarkibi. Odam tanasidagi barcha suyaklar birikkan holda skelet deb yuritiladi va ular organizmda asosan uch xil funktsiyani bajaradi. Ularga tayanch, himoya va suyaklarning ko`mik qismida qonnning shaklli elementlari (eritrotsitlar, leykotsitlar, trombotsitlar) ishlab chiqariladi. Odam tanasida jami 206 ta suyak bo`lib, ularning 85 tasi juft 36 tasi toq suyaklardan tashkil topgan. Suyaklarning vazni: katta odamlarda ya'ni erkaklar umumiy tana vazning 18 %, ayollarda 17 % , Yangi tug`ilgan bolalarda tahminan 14 % ni tashkil etadi.
Har bir suyak suyak to`qimasi, suyak usti pardasi va suyak miyasidan tuzilgan bo`lib, qon va limfa tomirlari hamda nerv tolalari bilan ta'minlangan. Suyaklarning yuzasi pishiq yupqa parda yoki suyak usti pardasi bilan qoplangan. Bu parda biriktiruvchi to`qimadan iborat bo`lib, unda qon, limfa tomirlari va nerv tolalari bo`ladi. Bu parda suyakni oziq modda bilan ta'minlashda, singanda, yorilganda jarohatning bitishida katta rol o`ynaydi.
Suyak tarkibida 60 % mineral moddalar 30 % organik moddalar, 10 % suv bo`ladi. Organik moddalardan oqsillar, uglevodlar, fermentlar bo`ladi. Meniral moddalar suyaklarga qattiqroq, organik moddalar qayishqoqlik beradi. Bola tug`ilganida yoki yosh bolalarda suyak to`qimasida ko`proq organik moddalar ko`p bo`ladi. Shuning uchun ham ularning suyaklari nisbatan qayishqoq va elastik bo`ladi. Masalan: bolalarnnig noto`g`ri harakat qilishi yoki o`tirishi, yotqizish oqibatida ayrim qismlari qiyshayib qolishi mumkin.