Termiz davlat universiteti umumiy pedagogika kafedrasi

Falsafiy antropologiyaning vujudga kelishi va rivojlanishi.
Yunoncha 
sophia
– donishmandlik, 
anthropos
– inson va 
logos
– ta‘limot so‘zlaridan kelib chiqqan 
«
falsafiy antropologiya
» atamasi etimologik jihatdan inson haqidagi falsafiy ta‘limotni 
anglatadi. 
Falsafiy antropologiya insonning alohida borliq manbai sifatida kelib 
chiqishi, tadrijiy rivojlanishi va mavjudligining o’ziga xos xususiyatlariga doir falsafiy 
qarashlarni
aks ettiradi.
Yuqorida qayd etilganidek, inson haqidagi falsafiy ta‘limotlar qadimda vujudga 
kelgan va butun falsafa tarixi orqali o‘tadi. Konfutsiy, Suqrot, Geraklit, stoiklar, 
kiniklar, Avgustin, Foma, Forobiy, Ibn Sino, A.Navoiy, A.Jomiy, Dekart, Russo, Kant, 

---

Feyerbax, Nitsshe va boshqalar insonning falsafiy, nazariy obrazini yaratib, falsafiy 
antropologiya falsafiy bilimning mustaqil bo‘limi sifatida vujudga kelishi uchun zamin 
hozirladi.
SHu ma‘noda falsafiy antropologiyaning ilk ildizlariga XVIII asr frantsuz 
materialistlarining asarlarida duch kelish mumkin. Ammo Kant, shuningdek, insonning 
mohiyati muammosini falsafaning «birdan-bir, universal va oliy» predmeti darajasiga 
ko‘taruvchi antropologik tamoyillarni falsafaga kiritgan va asoslab bergan Feyerbax 
sa‘y-harakatlari bilan falsafiy antropologiya mustaqil falsafiy fan sifatida shakllana 
boshladi.
Falsafiy antropologiya XX asrning 20-yillarida asosan 
M.SHeler, A.Gelen, 
X.Plesner
asarlari ta‘sirida uzil-kesil vujudga keldi. Xususan, M.SHelerning «Insonning 
kosmosdagi o‘rni» asarida inson haqida fundamental fan yaratish lozimligi qayd etiladi 
va uni falsafiy bilish dasturi taklif qilinadi. Muallif fikriga ko‘ra, insonni yaxlit falsafiy 
bilish inson borlig‘ining turli jabhalariga nisbatan olingan muayyan ilmiy natijalar bilan 
birikishi lozim.
M.SHeler falsafiy antropologiya insonning yaxlit kontseptsiyasini yaratib, uni 
muayyan ilmiy, falsafiy va diniy jihatdan anglab yetishda birlashtiruvchi rol o‘ynashi 
lozim, deb hisoblaydi. U «Falsafiy antropologiyaning vazifasi insonning barcha o‘ziga 
xos monopoliyalari, ishlari va amallari: til, vijdon, asboblar, qurol... davlat, rahbarlik, 
mif, din, fan... inson borlig‘ining asosiy strukturasidan qanday kelib chiqishini aniq 
ko‘rsatib berishdan iboratdir»
1
, deb qayd etadi.