Termiz davlat universiteti "umumiy pedagogika" kafedrasi umumiy pedagogika fanidan

Ta'lim – bu boshqariladigan bilim olish, ijtimoiy-tarixiy tajribalarni
o„zlashtirish, shaxsni shakllantirish asosini tashkil qiluvchi u yoki bu 
faoliyat ko„nikmasini egallash, takrorlash sodir bo„ladigan jarayon, 
muomala
. 
Ta'lim va ta'lim jarayoni (uni yana didaktik jarayon deb ham ataydilar) 
sinonim tushunchalar lar emas. Jarayon – bu yaxlit pedagogik hodisa sifatida, 
pedagogik faoliyatning bir qismi, hodisasi sifatida ta'lim tizimi holatini 
o‗zgartirishdir. Uni quyidagi formula kabi tasavvur etish mumkin (ushbu 
formula V.P.Bespalko tomonidan taklif etilgan): 
DJ q M q O‗fqB 
Bu yerda; 
DJ
– didaktik (o‗quv) jarayon;
M 
– o‗quvchilarning o‗qishga motivatsiyasi;
O„f
–o‗quvchining o‗qish (o‗zlashtirish) faoliyati;
B 
–o‗quvchining bilish faoliyati boshqarish. 
2.Ta'lim jarayonining yaxlit tizim sifatida tavsifi
. Pedagogika fanida 
ta'lim jarayonining ―yaxlitligi‖ ―tizimliligi‖ va ―kompleksligi‖ tushunchalarini 
bir xil tashkil qilish mavjud emas.
Ta'lim jarayonining yaxlitligi tushunchasi tizimlilik tushunchasi bilan 
uzviy bog‗liqdir. 
Tizim – bu mustahkam birlikni va yaxlitlikni tashkil etadigan ko‗plab 
o‗zaro bog‗langan elementlardir (tarkibiy qismlar). Ta'limni tizimli shunday 
talqin qilish ko‗rinishida tasvirlab Ta'lim yaxlit tizim sifatida ko‗plab o‗zaro 
bog‗liq elementlarni o‗z ichiga olgan yaxlit tizim sifatida deb aytish mumkin: 
maqsad, 
o‗quv 
axborotlari, 
pedagog 
va 
o‗quvchining 
pedagogik 
kommunikatsiya (muloqot, aloqa) vositalari, ularning faoliyatlari shakllari va 
o‗quvchilarning o‗quv faoliyatlari va xulqini pedagogik boshqarishni amalga 
oshirish usullari. 
Ta'lim jarayonini yaxlit tizim sifatida quyidagicha sxematik tasavvur 
etish mumkin: 
1
1
Дьяченко В.Д. Оганизационная структура учебного процесса и его развитие. – 
Москва, Педагогика, 1984. – с. 44-45. 

---

Ta'lim jarayonini tizim sifatida tizim tashkil qiluvchi tushunchalar 
mavjud bo‗lib, ular sirasiga ta'lim masadi, o‗qituvchi faoliyati, o‗quvchi 
faoliyati va natija kabilar kiradi. Bu jarayonning o‗zgaruvchan tashkil etuvchi 
bo‗lib boshqarish vositalari ishtirok etadi. 
Ular o‗quv materiali mazmuni, ta'lim metodlari, ta'lim moddiy vositalari 
(ko‗rgazmali, texnik, darsliklar, o‗quv qo‗llanmalari va boshqalar) va ta'limning 
tashkiliy shakllaridan iborat bo‗ladi. 
Barcha tarkibiy qismlarning yaxlitligi va birligini birlashtiruvchi 
muloqotlar jarayonini o‗z ichiga oluvchi dars uni tashkil etish va bilim olish 
borasidagi hamkorlikdan iborat ta'limiy faoliyati hisoblanadi.