Termiz davlat universiteti topografiya asoslari va kartografiya

Topografik kartalarning varaklarga bulinishi va nomernklaturasi 
xakida tushuncha 
1.) Viz avval barcha topografik va obzor -topografik kartalar Gaussning kundalang silindrik 
proerktsiyasida tuziladi dergan edik. Agar bunda xar bir 6° li zonani bir varak kogozda 
tasvirlamokchi bulsak, bu kogozning kattaligi bir nercha mertr buladi. 
M: Agar 6° zonani 1:100.000 masshtabda kursatilmokchi bulsa, buning uchun uzunligi 200 m, eni 
salkam 6,6 mertrli kogoz kerrak. Shu sababli topografik kartada tasvirlanadigan territoriya ma'lum 
kattalikdagi kismlarga bulinadi va ularning xar biri aloxida varak kogoz (list)da tasvirlanadi. Xar bir 
varak topografik yoki obzor-topografik karta merridian va parallerl chiziklar bilan chergaralanadi va 
trapertsiya shakliga ega buladi. 
Topografik kartalarni varaklarga bulish va bu varaklarni berlgilash sistermasiga nomernklatura 
deryiladi. 
Topografik kartalarning nomernklaturasi 1:1.000.000 masshtabdagi xalkaro kartaning 
nomernklaturasiga asoslangan. Xalkaro nomernklatura sistermasi 1909 yilda London va 1913 yilda 
Parij shaxrida utkazilgan xalkaro gerografik kongrersslarda kabul kilingan. Bu sistermaga kura 1: 
1.000.000 masshtabli karta varagining kattaligi merridian buyicha 4°va parallerl buyicha 6°ga 
terng.Bu kartaning xar bir varagiga nom berrish uchun err shari katorlarga va kolonnalarga bulinadi. 
Ekvatorga parallerl kilib xar 4°dan kutblarga tomon parallerllar utkazib -katorlar, 180°merridiandan 
boshlab xar 6° dan merridianlar utkazilib esa -  kolonnalar xosil kilinadi.  Katorlar ekvatordan 
kutblarga tomon latin alfavitining bosh xarflari (A dan Z gacha bulgan xarflar) bilan, kolonnlar esa 
180°li merridiandan boshlab arab rakamlari bilan (G dan 60 gacha) berlgilanadi. 
2). Shunday kilib 1: 1000.000 masshtabli karta xar bir varagining nrmernklaturasi -  katorni 
berlgilovchi xarf va kolonna nomerrini kursatuvchi rakamdan iborat buladi. 
M: Chizilgan shakldagi shtrixlangan varak (trapertsiya) ning nomernklaturasini kuraylik. Bu varak K 
xarfi bilan berlgilangan katorda va 42 rakam bilan kursatilgan kolonnada joylashgan. Dermak uning 
nomernklaturasi K -42 buladi. 
Barcha topografik va obzor - topografik kartalar nomernklaturasiga 1: 1.000.000 masshtabli karta 
varaklarining nomernklaturasi asos kilib olingan. 
1: 1.000.000 masshtabli kartaning bir varagida tasvirlangan terrritoriya 4 bulakka bulinsa va bu 
bulaklarning xar biri aloxida -aloxida kogozda (varakda ) tasvirlansa,uning masshtabi 1:500.000 
buladi. 1:500.000 masshtabli kartaning varaklari rus alfavitining bosh xarflari:  
A,B,V va G bilan berlgilanadi.1: 500.000 masshtabli karta varagining nomernklaturasi 1: 1000.000 
masshtabli karta 
varagining nomernklaturasi va shu varakni berlgilovchi xarf (A,B,V,G) dan iborat, ya'ni 
K-42-G buladi. Xuddi shu kabi 1:1.000.000 masshtabli kartaning bir  varagi 9 varak 1: 300.00 
masshtabli kartaga terng buladi va rim rakamlari bilan I-IX gacha berlgilanadi.   
1: 300.000 masshtabli karta  varagning nomernklaturasi 1: 1.000.000  masshtabli karta 
varagining nomernklaturasidan va ularning oldiga yozilgan rim rakamlaridan iboratdir, ya'ni IX- 
K-42 ,buladi. 
Shuningderk 1:1.000.000 masshtabli kartaning bir varagi 36 varak 1:200.000 masshtabli kartaga 
erng buladi va bu xam rim rakamlari bilan I-XXXVI gacha berlgilanadi. 1:200.000 masshtabli 
karta varagining nomernklaturasi 1:1.000.000 masshtabli karta varagining nomernklaturasidan 
va uning kertidan yozilgan rim rakamlaridan iboratdir, ya'ni K-42-XX buladi. 
1:1.000.000 masshtabli kartaning bir varagi 144 varak 1:100.000 masshtabli kartaga terng bulib 1 

---

 
32 
dan 144 gacha berlgilanadi. 1: 100.000 masshtabli karta varagining nomernklaturasi 1:1.000.000 
 
masshtabli karta varagining nomernklaturasidan va uning kertidan yozilgan sonlardan iborat, 
ya'ni K-42-102 buladi. 
3).1: 100.000 masshtabli kartaning xar-bir varagi   4 varak   1:50.000 masshtabli kartaga bulinadi, 
ya'ni 1:100. 000 masshtabli kartaning bir varagida tasvirlangan terrritoriya 1:50.000 masshtabli 
kartaning 4 varagida tasvirlanadi. 1:50.000 masshtabli kartaning xar bir varagi rus alfavitining 
bosh xarflari  А, Б, В, va G bilan berlgilanadi. 
Bu kartaning nomernklaturasi 1:100.000 masshtabli  
kartaning nomernklaturasidan va karta varagini  
berlgilovchi xarfdan tashkil topadi, ya'ni K-42  
-102-B buladi. 1:50.000 masshtabli kartaning 
bir varagi 4 varak 1:25.000 masshtabli  
kartaga bulinadi. Ularning xar biri rus  
alfavitining kichik xarflari,  
ya'ni a,b,v,^ bilan berlgilanadi.Shunga kura  
1:25.000 masshtabli karta varaklarining  
nomernklaturasi 1:50.000 masshtabli   
karta varagining nomernklaturasidan va shu  
varakni berlgilovchi xarfdan iborat buladi,  
ya'ni K-42-102-B-2.,buladi. 1: 25.000 masshtabli  
kartaning xar bir varagi xam 4 ta 1:10.000  
masshtabli karta varaklariga bulinadi. 
Bu varaklarning xar biri arab rakamlari bilan berlgilanadi, ya'ni 
1,2,3 va 4 bilan : 10.000 masshtabli картанингномerнклатураси 
1:25.00 masshtabli kartaningnomernklaturasi xamda shu varakli 
berlgilovchi rakamdan iborat buladi, ya'ni  K-42-102-B-2,-3 
 4).1: 5.000 va 1:2.000 masshtabli topografik kartalar 
nomernklaturasi xam 1:100.000 masshtabli kartaning 
nomernklaturasiga asoslangan. 1:100.000 masshtabli 
kartaning xar bir varagida 256 ta 1:5.000 masshtabli karta 
varaklari joylashadi. Bu karta varagining (ya'ni 1:5.000 
masshtabli) nomernklaturasini kursatish uchun 1: 100.000 
masshtabli karta nomernklaturasiga kavs ichida 1:5.000 
masshtabli karta varagining tartib nomerri kushib yoziladi, 
ya'ni K-42-102-( 132) buladi. 
1:5.000 masshtabli karta-ningxar bir varagi uz navbatida   
9 ta 1:2.000 masshtabli karta varak-lariga bulinadi va 
uning xar biri rus alfavitining kichik xariflari bilan 
berlgilanadi. Uning no-mernklaturasi esa 1:5.000 
masshtabli karta varagining nomernklaturasiga kavs ichida tergishli varakni berlgilovchi 
xarfni kushib yozib kursatiladi ya'ni K-42-102-( 132-6) 
4).1: 5.000 va 1:2.000 masshtabli topografik kartalar nomernklaturasi xam 1:100.000 masshtabli 
kartaning nomernklaturasiga asoslangan. 1:100.000 masshtabli kartaning xar bir varagida 256 ta 
1:5.000 masshtabli karta varaklari joylashadi. Bu karta varagining (ya'ni 1:5.000 masshtabli) 
 
 
4110 

---

 
33 
nomernklaturasini kursatish uchun 1: 100.000 masshtabli 
karta nomernklaturasiga kavs ichida 1:5.000 masshtabli karta 
varagining tartib nomerri kushib yoziladi, ya'ni K-42-102-( 
132) buladi. 
 
 
1:5.000 masshtabli karta-ningxar bir varagi uz navbatida   9 ta 
1:2.000 masshtabli karta varak-lariga bulinadi va uning xar biri 
rus alfavitining kichik xariflari bilan berlgilanadi. Uning no-mernklaturasi esa 1:5.000 masshtabli karta 
varagining nomernklaturasiga kavs ichida tergishli varakni berlgilovchi xarfni kushib yozib kursatiladi 
ya'ni K-42-102-( 132-6) 
 
68
0
30
’
   
К-42-102                   69
0
00
’
 
1  2  3  4   
 
 
 
 
1
0 
 
 
 
 
 
16 
1
7 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
32 
3
3 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
48 
4
9 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
6
5 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8
1 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
9
7 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1
1
3 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
12
9 
13
1 
 
13
3 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
24
1 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
25
5 
256 
К-42-102-(132) 
 
 
 
 
41
0
00 
41
0
20 

---

 
34 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Topografik va obzor-topografik kartalar bir 
varagining kattaligi va nomernklaturasi 
Kartaning masshtabi 
Varagining kattaligi 
Nomernklaturasi 
Kerng. Buy. 
Uzok buyich. 
1:1000.000 
4
0 
6
0
 
k-42 
1:500.000 
2
0 
3
0
 
K-42-Г 
1:300.000 
1
0
20 
2
0
 
IX-K-42 
1:200.000 
40 
1
0
 
K-42-XX 
1:100.000 
20 
30
’
 
K-42-102 
1:50.000 
10 
15
’
 
K-42-102-Б 
1:25.000 
5 
7
’
30
’’
 
K-42-102-Б-Г 
1:10.000 
20
’
30
’’
 
3
’
45
’’
 
К-42-102-Б-Г-З 
1:5.000 
1
’
15
’’
 
1
’
52,5
’’
 
К-42-102-(132) 
1:2.000 
0
0
25
’’
 
0
’
37,5
’’
 
К-42-102-(132-б) 
 
 
-42-102-(132-
б) 
 

---

 
35 
 
 

---

 
36