Termiz davlat universiteti topografiya asoslari va kartografiya


I.  Kartografik berlgilar



Download 1,41 Mb.
Pdf ko'rish
bet90/114
Sana16.09.2021
Hajmi1,41 Mb.
#176049
1   ...   86   87   88   89   90   91   92   93   ...   114
Bog'liq
topografiya asoslari va kartografiya

I. 
Kartografik berlgilar. 
Gerografik kartalar tuzishda err yuzasidagi gerografik ob'erkt, xodisa va vokeralarni 
tasvirlashda maxsus kartografik  usullardan foydalaniladi. Kartografik tasvirlash usullari 
kartaning mazmuniga karab tanlanadi, ba'zi kartalarda bir nercha xil usullar kullaniladi.  
Kartografik berlgilarsiz karta bulmaydi. Shuning uchun kartografik berlgilarni kartaning tili 
derb yuritiladi. Kartadagi berlgilarning asosiy vazifasi tasvirlanayotgan vokeralarning urni, 
turi (zavod, korakul kuylari), tarkalish xarakterrini (axolining zichligi, shamollar, gerologik 
protsersslar) kursatishdan iborat. Kartografik berlgilar orkali ularning ma'nolari xam 
anglanadi.   Eski kartalarda vokera va xodisalar rasmlar orkali berrilib, ukish bir muncha 
oson bulsa xam (tog shakli, usimlik shakli, zavod rasmi) ularning sifat va mikdor 
kursatgichlarini aniklash ancha kiyin bulgan. Shuning uchun perrsperktiv berlgilar urniga 
prerdmertlarning xakikiy  planli xolatini kursatuvchi shartli berlgilar ishlatila boshlandi. 
Lerkin kartada xamma prerdmertlarning xam anik urnini karta masshtabi asosida tasvirlash 
mumkin emas, chunki ularning egallagan maydoni juda kichik bulib, masshtab asosida 
tasvirlansa ukish mumkin bulmay koladi. Shuning uchun bunday prerdmertlar masshtabsiz 
berlgilar bilan kursatiladi. Masalan: termir yullar, elerktrostantsiyalar, terlerfon-terlergraf 
simlari va boshkalar. Chizikli ob'erktlar (chergaralar, aloka yullar, daryolar va boshkalar) 
chizikli berlgilar bilan tasvirlanadi. Chizikli berlgilar tasvirlanayotgan ob'erktlar  shaklini 
tasvirlab berrsada, chiziklarning yugonligi xakikiy kursatgichni burttirib yuboradi. Masalan:  
1:2500000 (2.5 mln.li) masshtabli kartalarda tasvirlangan 20 m kernglikdagi avtostrada 0.5 
mm. yugonlikdagi chizik bilan tasvirlanib, xakikatda masshtab buyicha xisoblasak, 1225 
mertrga tugri kerladi.  Agar gerografik ob'erktlar maydonli bulib, masshtab asosida 
tasvirlansa, ya'ni chergarasi chiziklar bilan kursatilsa, maydonli berlgilar deryiladi. Masalan: 
urmonzorlar, botkokliklar, kishlok xujalik ekinlari ekiladigan errlar, sugoriladigan 
terrritoriyalar va x.k. Shartli berlgilar shakli, kattaligi, tasvirlanish xolati, rangi va tuzilishi 
bilan bir-birlaridan fark kiladi. Maydonli berlgilar esa, rangi, tuzilishi, maydonni koplagan 
berlgilari va nixoyat,  maydonni shtirixlash xarakterri bilan bir-birlari bilan fark kiladi.  
Xozirgi vaktdagi kartalar vokera va xodisalarning gerografik joylanishinigina emas balki, 
ularning xarakati (eksperditsiyalar, axolining migratsiyasi, shamollar, okimlar va boshkalar) 
xam tasvirlanadi. Gerografik kartalar tuzishda err yuzasidagi gerografik ob'erkt, xodisa va 
vokeralarni tasvirlashda maxsus kartografik usullardan foydalaniladi.Bunda kartaning 
mazmuniga va uning oldiga kuygan maksadiga karab tanlanadi, ba'zilarida bir nercha 
kartografik usullar kullaniladi. Kartografik tasvirlash usullari bilan vokera va xodisalarning 
mikdor va sifat kursatgichlari berriladi. Mikdor kursatkichlari ikki xil bulishi mumkin:   
 
absolyut mikdor (axolining soni, ekin maydoni, chorva soni, korxonaning ishchilari 
soni, korxonaning yalpi maxsuloti va x.k); 
 
nisbiy mikdor (umumiy err maydoniga nisbatan xaydaladigan errlar maydoni, 
umumiy axoliga nisbatan biror millat axolisining soni, butun sanoat maxsulotiga 
nisbatan biror tarmok maxsuloti va x.k) 
 
Kartografik tasvirlash usullari asosan 10 ta: 
 
arerallar usuli; 


 
 
 
83 
 
sifatli rang usuli; 
 
terng chiziklar usuli; (izoliniyalar) 
 
nuktalar usuli; 
 
berlgilar usuli; 
 
bir joyga tergishli diagrammalar usuli; 
 
kartogrammalar usuli; 
 
kartodiagrammalar usuli; 
 
chizikli berlgilar usuli; 
 
xaraktdagi chiziklar usuli. 
 

Download 1,41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   86   87   88   89   90   91   92   93   ...   114




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish