74
Planshert, vizir chizgichi, vizirlash, masshtab, shartli berlgilar, plan olish nuktasi, maydon va marshrut
plani, kadamlar masshtabi, diogonal yul.
13. Mavzu: AEROFOTOS'ERMKA
REJA
1. Aerofotos'yomka va uning xalk xujaligidagi axamiyati.
2. Joyni samolyotdan turib suratga olish.
3. Aerofotosuratning masshtabi.
4. Aerofototopografik plan olish tugrisida tushuncha.
1.Aerofotos'yomka va uning xalk xujaligidagi axamiyati
Joyni samolyotdan turib suratga olishga aerofotos'yomka deryiladi. Aerofotos'yomka
natijasida err yuzasining suratlari (aerosuratlari) xosil kilinadi. Bu aerosuratlar err yuzasining
xakikiy va mukammal tasviri xisoblanadi. Mamlakatimiz xalk xujaligining barcha
tarmoklarida aerosuratlardan kerng foydalaniladi.Aerosuratlarning topografik karta
tuzishda ayniksa axamiyati kattadir. Aerosuratlar asosida topografik kartalar tuzishni
aerofototopografik plan
olish deryiladi. Aerofototopografik plan olish aviatsiya, optika
va fotografiyaning tarakkiy
etishi natijasida vujudga kerlgan plan olish usulidir. Bu usul xozirgi vaktda topografik karta
tuzishining asosiy usuli xisoblanadi. Aerofototopografik plan olish usulining kullanishi kiska
muddat ichida mamlakatimizning turli topografik kartalarini tuzishga imkon berrdi. Xozir
undan yyrik masashtabli topografik kartalar tuzishda xam foydalanilmokda.
Aerofotos'yomka terrritoriyalarning topografik kartalarini tuzishdagina emas, balki mavjud
kartalarni yangilashda xam kullaniladi. Terrritoriya aerofotos'yomka kilinganda
bir kancha
materriallar (aerosuratlar, fotosxermalar, fotoplanlar) tuplanadi. Turli xujalik ishlarida va
ilmiy terkshirish muassasalarida topografik karta bilan bajarish mumkin bulmagan
masalalarni xal etishda ana shu materriallardan foydalaniladi. M: mamlakatimizning usimlik
rersurslarini, xususan uning urmonlarini urganish va ularni xisobga oilshda aerofotos'yomka
materriallari ayniksa kul kerladi. MDX. Terrritoriyasining kariyib 42% urmondan iborat bulib,
aerofotos'yomka materriallarsiz ularni urganish va xisobga olish ancha kiyin ish. Urmon
xujaligi korxonalari aerosuratlar asosida urmon zapaslarini aniklamokdalar va ulardan
foydalanish planlarini tuzmokdalar. Botkokliklar xam aerofotos'yomka asosida
urganilmokda. Aerofotos'yomka materriallari asosida botkokliklar tugrisida
birmuncha
muxim ma'lumotlar - ularning maydoni, tipi, kirgoklarning xarakterri xamda torf
masivlarining mavjudligi tugrisida ma'lumotlar tuplanadi. Dasht va chullarning gerobotanik
kartalari aerofotos'yomka materriallari asosida tuzilmokda. Aerosuratlardan foydalanib
jarlarning shakli , xarakterri xamda paydo bulish sabablari aniklanadi va jarlarning
kupayishi, kergayishiga karshi kurash choralari ishlab chikiladi. Gerologlar aerosuratdan
foydalanib katlamlarning joylanishini, tog jinslarining xarakterrini bilib oladilar va
foydali
kazilmalar bor rayonlarni berlgilab chikadilar. Aerofotos'yomka gidrorersurslarni
urganishda xam katta rol uynaydi. Darer, kul va soylar xisobga olinadi. Ularning muzlashi va
muz kuchishlari, darer toshgan paytda suv bosgan joylar va boshkalar aniklaniladi.
Darerlarning suvi kamaygan paytda olingan aerosuratlar yordamida kerma katnovi va
yogoch okizish uchun tusiklik kiladigan sayoz joylar, ostonalar, sharsharalar va boshkalar
75
berlgilanadi. Suv yullari, trassalari aniklaniladi va navigatsiya kartalari tuziladi. Keryingi
yillarda aerofotos'yomka
materriallaridan foydalanib, kul, derngiz, suv omborlari tagining
rerlfi urganilmokda. Shuningderk kG`xujaligida yarokli errlarni xisobga olishda, err tuzish va
errdan unumli
foydalanishda, yul kurilishi, kanal kazish, turli gidroterxnik inshoatlar kurish
va boshka xG`xujaligining turli soxalarida aerofotos'yomkadan foydalanilmokda.
Do'stlaringiz bilan baham: