Termiz davlat universiteti texnika fakulteti

 
 
Yo’l-transport hodisasi vujudga kelishida transport vositasining, haydovchining va yo’l 
sharoitining o’rni 
 
Statistika  mahlumotlariga  ko’ra,  bahzan  avtomobillarning  texnik  nosozligi  oqibatida 
YTH  bo’lishi  qayd  qilinadi.  Bunda  asosan  transport  vositasi  tormozi,  boshqaruv  tizimi, 
shinasi, harakatga keltiruvchi agregat va mexanizmlari holati ko’zda tutiladi. Avtomobildagi 
nosoz isitish, sovutish tizimi, haydovchi o’rindig’ining noqulay holati, noto’g’ri o’rnatilgan 
orqa ko’rinishni tasvirlovchi oyna yoki old ko’rinish oynasi tozalagichining noto’g’ri ishlashi 
birinchi  qarashda  YTHni  keltirib  chiqarishga  sababchi  emasdek  tuyuladi.  Ammo  bu 
keltirilgan  kamchiliklar  haydovchilar  psixofizilogik  holatini  yomonlashtirib,  oqibatda  YTH 
kelib  chiqishiga  to’g’ridan-to’g’ri  sabab  bo’ladi.  Afsuski,  amaliyotda  ko’pchilik  hollarda 
bunday  omillar  avtomobilning  texnik  nosozligi  emas,  balki  haydovchining  ehtiborsizligi 
oqibatida kelib chiqqan deb qaraladi. 
O’zbekiston Respublikasida texnik nosoz avtomobilni ishlatish oqibatida ro’y bergan 
YTHlari to’g’risidagi ko’p yillik mahlumot 3.9-jadvalda keltirilgan. 
 
YTHning avvalgi ittifoq miqiyosida tahlil qilingan natijalariga ko’ra, avtomobillarning 
nosozligi tufayli sodir etilgan hodisalar umumiy sonidan 3-5 % tashkil etishi aniqlangan. 
 
Jadval 
Yillar 
2002 
2003 
2004 
2005 
2006 
2007 
2008 
Texnik  nosoz 
avtomobillar sodir 
etgan YTH soni 
Jami, 
dona 
27 
33 
31 
12 
8 
10 
5 
% hiso- 
bida 
0,25 
0,31 
0,29 
0,11 
0,07 
0,08 
0,05 

---

106 
 
 
Yo’l harakatini tashkil etishdagi «Avtomobil-haydovchi-yo’l-piyoda-muhit» tizimida 
harakat  xavfsizligini  tahminlashning  asosiy  garovi  -  bu  haydovchining  yo’l  harakati 
qoidalariga  mos  ravishda  harakat  tartibini  tanlashdan  iboratdir.  75

80  %  YTH 
haydovchilarning  aybi  bilan  sodir  etiladi.  Bundan  haydovchilarning  mast  holatda  vujudga 
keltirgan  YTHni  istisno  qilinsa,  unda  kamida      45

50  %  falokatlar  haydovchining  tartibsiz 
harakatlanishi natijasida bo’ladi. 
 
O’zbekiston Respublikasi bo’yicha haydovchilarning aybi bilan sodir etilgan YTHning 
ko’p yillik mahlumoti jadvalda keltirilgan. 
Jadval 
 
 
Yillar 
2002 
2003 
2004 
2005 
2006 
2007 
2008 
Haydovchilar 
aybi 
bilan 
YTHni soni 
Jami, 
dona 
8644 
8677 
8928 
9320 
9234 
9396 
9412 
% hiso- 
bida 
81,1 
81,8 
83,6 
85,4 
85,1 
86.8 
87,0 
 
YTHni  vujudga  kelish  sabablari  bo’yicha  mutaxassislarning  fikri  bilan  qayd  etilgan 
davlat statistikasidagi mahlumotlarning farqini quyidagicha tushuntirish mumkin. Yuz bergan 
YTHni  qayd  qiladigan  kartochka  asosan  yo’l  patrul  xizmati  (YPX)  xodimi  tomonidan 
to’ldiriladi. Kartochka to’ldiruvchi YPX xodimlari yo’l sharoitini kompleks ravishda  «A-H-
Y-P-M»  tizimning  o’zaro  bog’liqligini  va  har  bir  tizim  elementlarining  xususiyatlarini 
to’laligicha  tushunmasligi  natijasida  sodir  etilgan  YTHning  sababini  to’g’ri  ko’rsata 
bilmaydilar.  Buning  natijasida  esa  doim  ham  ro’y  bergan  YTHga  to’g’ri  obhektiv  xulosa 
qilinmaydi. 
Jadval 
 
 
Yillar 
2002 
2003 
2004 
2005 
2006 
2007 
2008 
Yo’l 
sharoiti 
yomonligi 
oqibatida  bo’lgan 
YTHlar  
Soni 
Jami, 
dona 
1 
2 
0 
2 
1 
2 
0 
% hiso- 
bida 
0,01 
0,02 
0,00 
0,02 
0,01 
0.02 
0,00 
 
 
CHet  davlatlarda  yo’l  sharoitining  yomonligi  oqibatida  quyidagi  miqdorda  YTH 
umumiy soniga nisbatan  Angliya - 6,7 %; Ispaniya - 6,5 %; Frantsiya - 10,8 % SHvetsiya - 
6,1%; Yugoslaviya - 20,4 %; Yaponiya - 17,3 % sodir etilgan. 
 
YTHning vujudga kelishida piyodalar o’rnini alohida tahkidlab o’tish darkor, chunki 
ko’pchilik  hodisalarga  piyodalarning  avtomobil  yo’llarining  belgilanmagan  joylardan 
o’tishlari,  shuningdek,  yo’l  harakati  qoidalari  bo’yicha  amaliy  ko’nikmalari  yo’qligi  sabab 
bo’ladi.  O’zbekiston  Respublikasida  piyodalar  aybi  bilan  sodir  etilgan  YTH  to’g’risidagi 
mahlumotlar jadvalda keltirilgan. 

---

107 
 
Jadval 
 
Yillar 
2002 
2003 
2004 
2005 
2006 
2007 
2008 
Piyodalar aybi 
bilan sodir 
etilgan YTH 
soni 
Jami, 
dona 
1870 
1666 
1596 
1414 
1257 
1230 
1187 
% hisobida 
17,5 
15,7 
14,9 
12,9 
11,6 
11,3 
11,0