Termiz davlat universiteti psixologiya kafedrasi

Sinesteziya.
  Sinesteziya  deb,  bir  analitorning  qo‘zg‘alishi  ostida  boshqa 
analizaortga xos sezgining hosil bo‘lishiga aytiladi. Sinesteziya sezgilarning har xil 
turlarida  kuzatiladi.  Tovush  qo‘zg‘atuvchilari  ta‘sir  qilganda  kishida  ko‘rish 
obrazlari  paydo  bo‘lsa,  bu  ko‘rish-eshitish  sinesteziyasi  hisoblanadi.  Har  xil 
odamlarda  bu  sinesteziyalarda  muvofiqlik  bo‘lmaydi,  lekin  o‘lar  alohida  kishi 
uchun 
turg‘un 
xususiyat 
hisoblanadi. 
Masalan, 
ayrim 
kompozitorlar 
(N.A.Rimskiy-Korsakos, Shopen, Betxoven kabilar)da «rangni eshitish» qobiliyati 
mavjud  bo‘lgan.  Bu  xildagi  sinesteziyaning  yorqin  namunasini  Litvalik  rassom 
M.K.Churlyonisning ijodida, uning ranglar simfoniyasida ko‘rish mumkin. 
Keyingi  paytlarda  tovush  obrazini  rang  obraziga  aylantiradigan  rang-
musiqaviy  sozlarning  yaratilayotganligi  va  rang-musiqaning  jadal  tadqiq 
qilinayotganligi sinesteziya hodisasiga asoslangan. Sinesteziya juda keng tarqalgan 
bo‘lsada  u  hamma  odamlarda  ham  uchrayvermaydi.  «O‘tkir  did»,  «antiqa  rang», 
«shirin  tovush»  va  shu  kabilarni  ishlatish  mumkinligi  hech  kimda  shubha 
tug‘dirmaydi. 
Sezgilarning  o‟zaro  munosabati
.  Analizator  sezuvchanligining  boshqa  sezgi 
a‘zolarining  qo‘zg‘alishi  ta‘siri  ostida  o‘zgarishi  sezgilarning  o‘zaro  munosabati 
deyiladi. 
Masalan, 
ko‘rish 
analizatorlarining 
sezuvchanligi 
eshitish 
qo‘zg‘atuvchisining  ta‘sirida  o‘zgaradi.  Shuningdek,  ko‘rish  sezuvchanligi  ba‘zi 
hid qo‘zg‘atuvchilarining ta‘siri bilan ham oshadi. Lekin keskin ifodalangan salbiy 
his tug‘diradigan hid ko‘rish sezgirligini pasaytiradi. Xuddi shunday sust yorug‘lik 
qo‘zg‘alishida eshitish sezgilari kuchayadi, jadal yorug‘lik qo‘zg‘atuvchilari ta‘siri 
ostida 
eshitish 
sezuvchanligi 
yomonlashadi. 
Shuningdek, 
sust 
og‘riq 
qo‘zg‘alishlari  ta‘sirida  ko‘rish,  eshitish,  taktil  va  hid  bilish  sezgilari  oshishi 
hammaga ma‘lum. Demak, bir sezgi xususiyatining ikkinchi sezgi ta‘sirida o‘ziga 
xos tarzda o‘zgarishi sezgilarning o‘zaro munosabatini ifodalaydi.  

---

59 
 
Boshqa  analizatorlarga  quyi  chegaradagi  qo‘zg‘atuvchilarning  ta‘sir  etishida 
ham  biron  bir  analizatorning  sezuvchanligi  o‘zgarishi  mumkin.  Jumladan, 
P.P.Lazerev  (1878-1942)  teri  ultrabinafsha  nurlari  bilan  nurlanishi  natijasida 
ko‘rish sezuvchanligi susayib ketishini aniqlagan.