Termiz davlat universiteti professor A. N. Ro’ziev nomidagi «Geografiya»

 
Astrolyabiya bilan ishlash 
Astrolyabiya  (usturlab  )  gorizontal  burchaklarni  ulchash  uchun  kadimdan  ishlatilib 
kerlingan asbobdir. Xozirgi vaktda astrolyabiya asosan maktablarda yunalishlarning 
azimut  burchaklarini  ,  rumblarini  va  2  -yunalish  orasidagi  burchaklarni  aniklashda 
ishlatiladi. 
Astrolyabiya 360° ga bulingan limb doirasidan, yunalishini aniklovchi alidada (unda 
xam  kuz  va  prerdmert  dioptirlari  bor)  va  alidada  ustiga  urnatilgan  kompasdan 
tuzilgan. Alidadagi dioptr ishlatilmagan vaktda kompas ustiga bukib kuyiladi. Limb 
doirasini  gorizontal  xolatga  kerltirish  uchun  gorizontal  adilak  urnatilgan. 
Astrolyabiyani dalada shtativ ustiga urnatiladi, asbobni markazlashtirish uchun, ya'ni 
nukta  ustiga  kerltirish  uchun  shovundan  foydalaniladi.  Astrolyabiya  bilan  joyda 
yunalishlar azimutno`y va ichki burchaklarni ulchash uchun kuyidagi ishlar bajariladi: 
1)  asbob  berlgilangan  joyga  urnatilib,  adilak  yordamida  limb  gorizontal  xolatga 
kerltiriladi; 
2) Astrolyabiya shovun yordamida markazlashtiriladi; 
3)  Asbob  orierntirlanadi,  buning  uchun  kompas  strerlkasining  shimol  uchi  limb 
doirasidagi 0°-ni, janub uchi 180°-ni kursatadigan xolga kerltiriladi. 
Bu ishlar bajarilgandan keryin alidadaning kuz dioptiridan karab prerdmert dioptri 
yunalishiga urnatilgan verxaga yunaltiriladi. Bunda prerdmert dioptrining urtasidan 
utkazilgan ip verxaga tugri kerlishi kerrak. Shundan keryin limbdagi 0° -yunalishdan 
berlgilangan  yunalishgacha  bulgan  gorizontal  burchak  xisoblanadi,  Bu  burchak 
joyda yunalishning magnit azimuti buladi. 
Astrolyabiya  yordamida  joyda  ichki  burchaklar,  ya'ni  bir  nuktadan  chikkan  2-
yunalishning gorizontal proerktsiyalari orasidagi burchak kuyidagicha ulchanadi. 
M: VAS burchak ulchanishi