Termiz davlat universiteti professor A. N. Ro’ziev nomidagi «Geografiya»

 
 
 
 
 

---

 
 
 
118 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
12. Mavzu : Kuz bilan chamalab plan olish. 
 
REJA: 
1.  Kuz bilan chamalab plan olish tugrisida tushuncha 
2.  Kuz bilan chamalab plan olishda masofalarni ulchash usullari 
3.  Kuz bilan chamalab plan olish tartibi. 
 

---

 
 
 
119 
Kuz bilan chamalab plan olish tugrisida tushuncha. 
Kiska  muddatda  ulchov  asboblarisiz  yoki  oddiy  asboblar  bilan  joyning  taxminiy  planini 
olishga kuz bilan chamalab plan olish deryiladi. Bu plan olishda masofalar asosan kuz bilan 
chamalab aniklaniladi. 
Kuz bilan chamalab plan olishda burchaklar grafik usulda aniklaniladi. Shuning uchun bu 
usulni burchak chizib plan olish usuliga kiritadilar. Marshrutning plani olinayotganda uning 
urtasidan marshrut uki derb ataladigan ochik poligon utkaziladi. Marshrut ukining burilish 
nuktalari plan olish nuktalari bulib xizmat kiladi. 
Kup  burchak  shaklidagi  joyning  planini  olish  maydonni  planga  olish  deryiladi.  Bunda 
dastlab  joyning  chergarasi  buylab  yopik  poligon  xosil  kilinib,  sungra  poligonlarning 
urtasidan  dioganal  yullar  utkaziladi.  Diogonal  yullari  asosiy  poligonning  biron  burilish 
nuktasidan  boshlanib,  ikkinchi  bir  burilish  nuktasiga  boglanadi.  Poligon  va  diogonal 
yullarining burilish nuktalariga tayanib, atrofdagi tafsilotlar planga tushuriladi. 
Kuz bilan chamalab plan olishda planshert derb ataladigan taxtacha yoki planshert-papka, 
kompas  va  vizir  chizgichi  kullaniladi.Planshert  ustiga  ok  kogoz  yoki  kvadrat  katakchalar 
chizilgan  kogoz  yopishtiriladi.  Uning  chap  burchagiga  kompas  maxkamlanadi.  Kompas 
planshertni orierntirlash uchun xizmat kiladi. 
Vizir  chizgichi  yordamida  prerdmertlar  vizirlanadi,  yunalishlar  chiziladi  xamda  masofalar 
berlgilanadi. 
Ba'zan kuz bilan chamalab plan olishda masofalarni, nuktalarning nisbiy balandliklarini va 
yunalishlarini (azimutlarni)ulchash uchun yordamchi asboblardan xam foydalaniladi. 
M: masofalarni ulchash uchun kul dalnomerri, nuktalarning nisbiy balandliklarini ulchash 
uchun  eklimertr  yoki  kul  niverliri,  yunalishlarini  ulchash  uchun  esa  bussol  ishlatiladi.  Bu 
asboblar ishlatilsa kuz bilan chamalab plan olish yarim insturmerntal plan olish deryiladi. 
Chunki bunda plan olish nuktalarining va asosiy ob'erktlarning urni asboblar bilan, ikkinchi 
darajali ob'erktlar urni esa kuz bilan chamalab planga tushiriladi.