Termiz davlat universiteti metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish asoslari

O’lchashning turlari vausullari

O’lchashning ikki xil turi mavjud:

1. 
   Laboratoriyaviy O’lchash.
   
2. 
   Texnik O’lchash.
   

«Laboratoriyaviy O’lchash»-annk buladi va O’lchashning xatoligi aniklanadi va xisobga olinadi. Bu O’lchash ilmiy-tadkikot ishlarida kullaniladi.

«Texnik O’lchash»-bu o’lchashda asbob xatosi anikdanmaydi, ammo asboblar tasdiklangan xatolik chegarasida ishlatiladi. Ishlab chikarish sharoitida xom ashyo va tayyor maxsulotlarning kursatkichlari texnik o’lchash yordamida aniklanadi.

Ulchanayotgan kattalikning son kiymati quyidagi o’lchash usullari bilan aniklanadi:

Bir karrali o’lchash- bir marotaba bajarilgan O’lchash. Masalan: vakt, savdoda max,sulot massasi yoki xajmini o’lchash.

Kup karrali o’lchash-bir karrali o’lchashning «p» barobar takrorlanishi. Masalan: iplarning mustaxkamligini aniklash.-

Statik o’lchash-o’lchash vakti davomida kattalik uzgarmaydi deb qabul .kilingan kattalikni O’lchash. Masalan: me’yoriy xaroratda uzunlik, yer yuzasini va xokazodarni O’lchash. . .

Dinamik O’lchash-Jlchamlari uzgaruvchan kattalikni O’lchash, ya’ni ulchanayotgan kattalik vakt davomida uzgarib turadi. Masalan: uzgaruvchan bosimni O’lchash, xakikatdan olganda barcha kattaliklar vakt ichida ozgina bulsa xam uzgarishlar ta’sirida buladi. Agar juda xam sezgir asboblar bilan kattalik ulchansa, farqni aniklash mumkin. Shuning uchun statik va dinamik O’lchashlar ga shartli ravishda ajratiladi.

Bevosita _O’lchash-olinayotgan kattalikning kiymati bevosita O’lchash yuli bilan olinadi. Masalan: chizigich yordamida uzunlikni va tarozi yordamida massani O’lchash.

Bevosita O’lchash-izlanayotgan kattalik bilan funksional boglangan boshka katgaliklarni bevosita O’lchash orkali aniklash. Masalan: silindrdagi jismning xajmiy massasi-zichligi (mg/mm³)ni aniklash bulib, bunda jismning massasi va silindrning o’lchamlarini O’lchash kerak.

Taqqoslash usuli-o’lchov birligini taqqoslash usuli bulib, ma’lum kattalikni o’lchash uchun ulchov katgaligi mavjud. Ulchanadigan kattalik usha ulchov katgaligi bilan takkoslanadi. Masalan: kadok toshlar yordamida massa aniklanadi.

Nolga keltirib O’lchash-ulchanayotgan kattalik taqqoslash asbobini nolga keltirish bilan aniklanadi. Masalan: elektrovlagomerda namlikni aniklash, PO-2 asbobida kanop namunasini tayyorlash.

Differensial usul-bu usul ayirmali usul deb aytiladi. Bunda ulchanadigan kattalik ma’lum kattalik urtasidagi ayirma bilan aniklanadi.

Kontaktli o’lchash usuli-asbobshng sezgir elementa O’lchash ob’ektiga (jismga) tegizib O’lchash usuli. Masalan:. diametr, uzunlik va xaroratni O’lchash.

Kontaktsiz O’lchash-u pch’sh asbobining sezgir elementa ob’ektga tegizmasdan O’lchash. Masalan: masofani radiolakator bilan O’lchash.