Termiz davlat universiteti metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish asoslari

Nazariy ma’lumotlar

Sinash vaqtida tahlil qilinayotgan to‘qimachilik materiallarining xususiyatlarini o‘rganishda namuna olinadi va uning ko‘rsatkichlari namuna ko‘rsatkichidan ishonchli ehtimolligida berilgan chegarada farq qilinishi mumkin.

O‘lchash ehtimolligi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

,

bu yerda: n- o‘lchashlar soni; X_i- o‘lchashdagi natijalar.

Disperciya quyidagicha topiladi:

.

O‘lchash natijalarining o‘rtacha darajali farqi quyidagiga teng:

.

Kvadratik notekislik quyidagicha aniqlanadi:

.

O‘lchash ishlarini o‘tkazayotgan vaqtda natijalar orasida farq hosil bo‘lishi mumkin. SHuning uchun o‘lchash ishlarini ehtiyotkorlik va sekinlik bilan o‘tkazgan taqdirda ular orasidagi farq kamroq bo‘lishi mumkin. Nonormal ko‘rsatkichlarni aniqlash ishlari GOST 11002- 73 ga asosan olingan o‘rtacha baholi qiymatlarning o‘sishi bo‘yicha tartibga solinadi.

,

bu yerda: X₁- eng kichik ko‘rsatkich; X_n- eng katta ko‘rsatkich.

Nonormal ko‘rsatkichlar mezoni quyidagi formula bilan aniqlanadi:

,

bu yerda: U_n- eng katta ko‘rsatkich mezoni.

,

bu erda: U₁- eng kichik ko‘rsatkich mezoni.

Ko‘rsatilgan 4- jadval bo‘yicha o‘lchovlar solishtiriladi.
4-jadval

n	3	4	5	6	8	10	12	16	18	20
	1,15	1,46	1,67	1,82	2,03	2,18	2,29	2,41	2,50	2,56

Agar U_n> yoki U₁> bo‘lsa, unda qiymatlari X_n yoki X₁ 0,95 ehtimollik bilan Yuz berishi mumkin, ya’ni bu qiymatlar nonormal, ularni hisobdan olib tashlash kerak. Hamma to‘dadagi materiallar uchun yig‘ma tanlangan xususiyatlar qo‘llaniladi. Yig‘ma xususiyatlarini qo‘llashda hisoblangan barcha to‘da materiallari ishonchlilik oralig‘ida kiritiladi. Ikki tomonlama ishonchlilik oralig‘i X_o‘r-a_v dan X_o‘r+a_v gacha bo‘lib, berilgan ishonchlilik ehtimolligida aniq bo‘lmagan ko‘rsatkich bo‘lishi mumkin. Ishonchlilik ehtimollik P_g berilgan ishonchlilik ehtimolligiga bog‘liq bo‘lgan haqiqiy qiymat oralig‘ida yotadi.

P{X_o‘r-a_vX_o‘rX_o‘r+a_v}=P_g

Agar o‘lcham =1-P_g ga teng bo‘lsa, ahamiyatli qiymatning chegarasi deyiladi. O‘lcham ab ishonchlilik xatosi yoki bosh ko‘rsatkichli tanlashdagi qayta tiklanish xatoligidir.

X_g=X_o‘ra_v

Bu yerda to‘dadagi ko‘rsatkichning o‘rtacha qiymatlari statik qayta ishlanganda to‘qimachilik materiallarining tuzilish ehtimolligi quyidagicha olinadi: izlanayotgan ish uchun 0,9-0,95; mashina jarayonlarida bajarilgan ishlar uchun 0,95-0,98; mahsulotning sifatini tekshirish uchun esa 0,95- 0,99.