Termiz davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti "moliya" kafedrasi

3.Tartibga soluvchi schetlar. 

 Korxona  ba’zi  xo‘jalik  mablag‘lari  hisobini  yuritishda  bir  necha  bahodan  foydalanish 

zaruriyati  tug‘iladi.  SHunday  mablag‘lar  va  ular  tashkil  topish  manbalari  hisobini  yurituvchi 

schetlar tartibga soluvchi schetlar deb ataladi. Bunday schetlar qo‘yidagi turkumlarga ajratiladi: 

1.  Kontrar schetlar: 

A) kontrar aktiv 

B) kontrar passiv 

2.  To‘ldiruvchi schetlar: 

 Bunday  schetlarni  tartibga  soluvchi  schetlar  deb  atalishga  sabab  ular  buxgalteriya 

hisobini boshqa schetlaridagi ko‘rsatkichlarni tartibga solish xususiyatiga egaligidadir. 

 Masalan:  kontraktiv  schetlar  passiv  schetlar  bo‘lib,  balans  aktividagi  mablag‘lar  hisob 

uchun mo‘ljallangan ba’zi schetlar ko‘rsatkichlarni tartibga solib turadi. 

0200 - «Asosiy vositalarning eskirishi» kontraktiv schetlar asosiy vosita boshlang‘ich 

(joriy) qiymatini aks ettiruvchi 0100- «Asosiy vositalar» schetlar ma’lumotlarini tartibga soladi. 

0500  –  «Nomoddiy  aktivlarning  eskirishi»  scheta  esa,  0400-  «Nomoddiy  aktivlar» 

schetidagi ko‘rsatkichlarni tartibga soladi. 

Misol uchun: Korxonadagi nomoddiy aktivlar boshlang‘ich qiymati 150.000 so‘m 0400  – 

«Nomoddiy aktivlar» schetida aks ettirilgan va balans aktivida ko‘rsatilgan. Nomoddiy aktivlar 

qoldiq qiymatini aniqlash uchun 0500 – «Nomoddiy aktivlarning eskirishi» kontraktiv schetidagi 

ma’lumotdan foydalanish zarur. Unga ko‘ra, nomoddiy aktivlar eskirish summasi 45.000 sumni 

tashkil etadi deb faraz qilsak, nomoddiy aktivning qoldiq qiymati qo‘yidagiga teng bo‘ladi: 

150.000 so‘m – 45.000 so‘m = 105.000 sum. 

---

 Savdo korxonalarida tovarlar hisobi 2910 – «Tovarlar» aktiv schetida yuritiladi. Ushbu schetda 

tovarlarni  sotish  bahosi  aks  ettiriladi.  Ushbu  tovarlarni  sotib  olish  bahosini  aniqlash  uchun, 

tartibda  soluvchi  kontraktiv  schet  2980  –  «Savdo  ustamasi»  dagi  ma’lumotlardan  foydalanish 

zarur. 

Masalan: korxonadagi tovarlar qoldig‘i 2910 – «Tovarlar» scheti debetida 4.500.000 so‘m 

deb  aks  ettirilgan,  2980  –  «Savdo  ustamasi»  scheti  kreditidagi  qoldiq  esa,  shu  tovarlarga 

belgilangan  savdo  ustamasi  miqdorini  bildiradi,  bu  summa  675.000  ni  tashkil  etadi  deb  faraz 

qilaylik. 

4 500 000– 675 000 = 3 825 000 sum. 

3 825 00 so‘m korxonadagi tovarlar sotib olish bahosini bildiradi. 

Kontrpassiv  schetlar  aktiv  schetlar  bo‘lib,  ular  ba’zi  xo‘jalik  mablag‘lari  tashkil  topish 

manbalari  ma’lumotlarini  tartibga  solish  uchun  mo‘ljallangan.  Masalan:  8600-  «Sotib  olingan 

o‘z aksiyalarini hisobga oluvchi schetlar»  

To‘ldiruvchi schetlar tegishli mablag‘ va ular tashkil topish manbalari hisobini yuritishga 

mo‘ljallangan schet ma’lumotlarini to‘ldirish uchun mo‘ljallangan. 

Masalan:  1510  –  «Materiallarni  tayyorlash  va  sotib  olish»,  1610  –  «Materiallarning 

qiymatidagi farq» schetlari to‘ldiruvchi schetlar hisoblanadi.