Termiz davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti "moliya" kafedrasi

1.Buxgalteriya balansi, uning tarkibiy tuzilishi. 

Korxonalarning  ma’lum  bir  davrga  moliyaviy  holati  qay  darajada  ekanligini,  ular 

mablag‘lari joylashishi, ishlatilishi qanday olib borilayotganligini va umuman korxona xo‘jalik 

faoliyatiga  baho  berish,  nazorat  etish,  tekshirib  borish  zarur.  Bu  zaruriyat  korxonaning 

boshqaruv  xodimlariga,  hamda  ichki  xodimlariga,  yuqori  tashkilotlariga,  bank,  soliq 

inspeksiyasiga,  kreditorlarga,  investorlarga  kerakdir.  Ularning  bu  masala  yuzasidan  talabini 

korxonaning  balansi  kondiradi.  Balans  hisobotdagi  5  shaklning  birinchisi  bo‘lib,  oylik, 

choraklik, yarim yillik va yil oxirida bo‘lishi mumkin.  

Dastlabki  balans,  hisobot  balansi,  tugatish  balansi  kabi  turlari  esa  uning  korxona 

faoliyatini  qay  holatda  tuzilayotganligini  bildiradi.  Dastlabki  balans  korxonaning  tashkil 

topayotgan vaqtda tuziladi. hisobot balansi esa, korxona faoliyati davomida tuziladi. Va nixoyat 

tugatish  balansi  korxona,  tashkilot,  muassasani  tugatilayotgan  muddatdagi  xo‘jalik  mablag‘lari 

va  ularni  manbalari  qay  holatda  ekanligi  hisobot  ma’lumot  beradi.  Balansdagi  ma’lumot 

qo‘yidagicha  yig‘ilgan  bo‘ladi.  har  bir  jarayon  ro‘y  berishi  natijasida  xo‘jalik  mablag‘lari  va 

ularning manbalari miqdoriy va tarkibiy jixatdan o‘zgarib boradi. 

 

Bu holat dastlabki hujjatlarda aks ettirilib, so‘ngra buxgalteriyada sintetik hisob yuritiladi 

va  schetlarda  ikki  yoqlamayozuv  orqali  aks  ettiriladi.  Oy  oxirida  esa  xar  bir  schetlar  bo‘yicha 

qoldiq  summalar  aniqlanadi.  Ba’zi  schetlar  esa  byokitiladi.  Bu  xakda  kelgusi  mavzularda 

kengrok  tuxtalamiz.  Schetlardagi  oxirgi  qoldiqlardagi  ma’lumotlar  bosh  kitobga  kuchiriladi  va 

balansga o‘rnatilgan tartibda aks ettirib chikadi.  

Balans tenglik degan ma’noni anglatadi va korxona mablag‘lari va uning tashkil  topish 

manbalarining ma’lum bir sanadagi qoldig‘ini aks ettiradi. 

---

Balansning 2 qismi bo‘lib, ular Aktiv va Passivdan iborat. Ularning xar ikkalasi ham o‘z 

moddalariga ega. Aktiv qismida 2 bo‘lim mavjud: