Termiz davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti iqtisodiyot ta

Raqobat- bozor iqtisodiyoti ishtirokchilarining o’z manfaatlarini yuzaga chiqarish uchun bir-biri bilan kurashi, ularning o’zaro bellashuvidir.
Raqobat qonuni - bozor tizimining shunday iqtisodiy qonunidirki, unga ko’ra iqtisodiyot sub’ektlarining o’z maqsadlari yo’lidagi o’zaro kurashimuqarrar bo’ladi, bu kurash bozorga xos usullarda olib boriladi va sub’ektlarni iqtisodiy jihatdansaylanib olishini yuzaga keltiradi.
2. Mukammal va nomukammal raqobat.
Mukammal raqobat – bu erkin bozordagi ko’pchilikdan iborat sotuvchilar va xaridorlarning har biri cheklanmagan holda bozor qonun qoidalariga binoan va bir xil usul bilan olib boradigan raqobatidir.
Bu tabiatan sof raqobat hsioblanadi, chunki hech bir cheklanishlarsiz yuz beradi, unda ixtiyoriy ravishda mutlaqo mustaqil ish ko’rayotgan sotuvchilar va xaridorlar qatnashadi.Uning 3 ta asosiy belgisi bor:
1. Raqobatlashuvchilar ozchilik emas, balki ko’pchilik bo’ladi.
2. Raqobatlashuvchilar bir turdagi tovarni bozorga taklif etadilar, shu bois ular xaridor uchun kurashadilar.
3. Raqobatda qatnashish ixtiyoriy, chunki bozorga o’z tovari bilan xoxlagan vaqtda kirib kelish mumkin.
Mukammal raqobat iqtisodiy yutuqdan ham iste’molchini, ham ishlab chiqaruvchini bahramand qiladi.
Raqobatli iqtisodiyot muayyan resurslar sharoitida ulardan maksimal miqdorda tovar va xizmatlar ishlab chiqarilishini ta’minlashga moyil bo’ladi.
Nomukammal raqobat bu – monopoliyalar bozorida ozchilikdan iborat sotuvchilar va xaridorlarning cheklangan tarzda va xilma xil usullar bilan yuz beradigan raqobatidir.
Monopoliya bozori erkin bozor emas, chunki bu yerda ozchilik yirik firmalar tovarlarni ishlab chiqarish va sotishning asosiy qismini o’z qo’lida to’plab olib bozorda hukmronlik qiladilar.Ularning raqobati nomukammal raqoba monopolistik raqobat, oligopoliya, sof monopoliya, monopsoniya sharoitidagi raqobatlarga bo’linadi.
1. Monopolistik raqobatda ko’p sonli, lekin uncha yirik bo’lmagan, aynan bir xil bo’lmasada, o’xshash tovarlarni xaridorlarga taklif qiladigan firmalar raqobatlashadi. Monopol raqobatda yangi sifatliroq mahsulotni chiqarish kurashning asosiy usuli hisoblanadi.Ammo yangi mahsulotga xaridorni chorlash uchun reklama ham qo’llaniladi. Xilma xil mahsulotni sotish reklamani ko’proq talab qiladi. SHu sababli AQSH da bir yillik reklama xarajatlari taxminan 100 mlrd dollarni tashkil etadi.