Termiz davlat universiteti iqtisodiyot va menejment kafedrasi

2.
 
Moda industriyasi taraqqiyotining asosiy bosqichlari 
Moda industriyasining taraqqiyoti nufuzli iste'mol qilish va “ommaviy 
iste'mol qilish jamiyati”ning parallel rivojlanishi bilan boğliq. XIX asr 
oxirigacha moda industriyasi mavjud emas edi, ammo modaning ijtimoiy 
fenomen sifatida antik davrlardan boshlab mavjud bơlganligi bizga ma'lum. Gap 
shundaki, bu vaqtgacha aholi asosiy qatlamining hayoti past darajada edi, 
shunga kơra aholi, birinchi navbatda, faqat zaruriy, funktsional mahsulotlargagina 
ehtiyoj sezardi. 
Moda mahsulotlari (zargarlik buyumlari, shoxona kiyimlar) kam sonli 
zodagonlar va boylar tomonidangina sotib olinardi. Moda kiyimlarini ommaviy 
ishlab chiqarish ommaviy ơrta sinfni vujudga kelganidan boshlab yơlga qơyildi. 
Moda industriyasi taraqqiyotining bosqichlarini moda kiyim ishlab 
chiqarish sanoatining rivojlanish misolida yaqqol kơrish mumkin. 
Taxminan 1890-1960 yillarda moda kiyimlari va aksessuarlarini ishlab 
chiqarish kichik biznesdan ommaviy ishlab chiqarishga va moda industriyasiga 
aylandi. XIX asrning ơrtalaridan boshlab maxsus moda jurnallari paydo bơla 
boshladi, ularda joriy mavsumning yangiliklari va magazinlardagi assortiment 
haqida hikoya qilinardi (ya'ni ulardan “Parijda nima kiyishayapti?” savoliga javob 
topish mumkin edi). 
1950-1960 yillarda rivojlangan mamlakatlarda ommaviy iste'mol jamiya 
tining shakllanishi munosabati bilan modani prognoz qilish sistemasi ham 
rivojlanib bordi.Moda rivojining tendentsiyalari tahlili bilan shuğullanuvchi 
firmalarning paydo bơlishi tayyor kiyimni ommaviy ishlab chiqarish bilan boğliq 

---

16 
edi, chunki endi bu borada “masshtabli” va uzoq muddatli qarorlar qabul qilish 
talab qilinardi. Shuning uchun ommaviy tayyor kiyim ishlab chiqaruvchi nafaqat 
dizaynerga, balki mato ishlab chiqaruvchisiga ham boğliq bơlib qoldi. Chunki 
mato ishlab chiqaruvchi unga bozorda hozirgi paytda mavjud bơlgan xom-ashyo 
va iplar asosida tayyorlangan mahsulotlarnigina taklif qilishi mumkin edi. 
Bozorda modadagi rangda, aktual faktura va original bichimdagi kiyimni paydo 
bơlishi uchun, 3 yil oldin paxtani ơstirish texnologiya siga va bir vaqtning ơzida 
bơlğuvsi matoni bơyash uchun kerakli bơladigan bơyoq ishlab chiqarish 
formulasiga ơzgartirish kiritish lozim bơlardi. Shuning uchun modani oldindan 
prognoz qilish sistemasi vujudga keldi, ushbu sistema yordamida ayni vaqtdagi 
moda tendentsiyalarini ơzgarib borishi kuzatilardi. 
1960-1980 yillarda moda iqtisodiyoti ikki darajaga bơlindi: “kutyurlar 
mahsuloti” (elita uchun individual buyurtmalar) va “pret-a-porte” (ơrta sinf 
uchun ommaviy ishlab chiqarish). Aynan shu yillar parijlik mashhur kutyuryelar – 
Koko Shanel , Kristian Dior, Iv Sen Loran, Yuber Jivanshilarning davri bơldi. 
1990 yillarda moda industriyasida “plyuralizm” ustunlik qildi, bu davrda 
biror bir uslubni hukmron bơlgan deb aytish qiyin edi, chunki moda 
tendetsiyalari bir nechta trendlarga bơlinib ketdi. Bu bilan paralell ravishda 
ơzgarishlar tezligi ơsib bordi, chunki yangi uslublar haqidagi ma'lumotlar qulay 
kommunikatsiya vositalari yordamida bir zumda tarqala boshladi. Agar oldin 
moda industriyasi katta yoshdagi boy insonlarga mơljallangan bơlsa, asr oxiriga 
kelib moda sezilarli darajada “yoshardi”. Nihoyat, iqtidorli stilistlarning roli 
pasayib, moda poytaxtlari (Parij, London va Nyu -York )ham emas, balki taniqli 
brendlarni ishlab chiqarayotgan mahsulotlari modani belgilab berishi kuzatildi. 
Modadagi boshqa mahsulotlarning bozorida ham shu tendentsiya kuzatildi, 
yagona hukmron standartdan standartlarning kơp miqdorliligiga ơtildi. 
Moda industriyasi Ğarbiy Evropa sivilizasiyasining fenomeni sifatida 
shakllandi, XX asrning ohirigacha modaga ơzga madaniyatlarning ta'siri 
bơlmagan. XX asr globallashuvi nafaqat Evropa modasining butun dunyo 
bơyicha kơrsatilishiga , balki bu industriyaga Sharq mamlakatlarining ta'sir 
kơrsatishiga ham sabab bơldi. Yaponiyada halqaro miqyosdagi moda 
mahsulotlarini ishlab chiqaruvchilar paydo bơldi (Issi Mike, Yoshi Yamamoto 
va b.). Shuningdek, parijlik Kutyurye Kenzo Tokada butun dunyoga mashhur 
bơldi. XXI asrda sharq madaniyatining modaga ta'siri ơsishi munosabati bilan 
moda industriyasining ơzgarishi kutilmoqda.