Termiz davlat universiteti «iqtisodiyot» fakulteti «iqtisodiyot» kafedrasi

5-MAVZU. TADBIRKORLIK ETIKASI VA MADANIYATI  

 

1.  Tadbirkor rahbar etikasi  

2.  Tadbirkor madaniyati 

3.  Tadbirkor rahbar faoliyatining ruhiy-psixologik xususiyatlari 

4. Tadbirkor rahbar faoliyatida mojaroli holatlar va ularni hal etish 

usullari 

 

1. Tadbirkor rahbar etikasi  

 

 

Tadbirkor  faoliyati  faqat  tadbirkorlikning  huquqiy  va  tashkiliy  asoslariga 

bog’liq bo’lmasdan, u insonlar, o’zining qo’l ostida xizmat qiluvchi mutaxassislar 

va  ishchilar,  ayniqsa,  chet  ellik  hamkasblari  –  biznesmenlar  doirasida 

umumaxloqiy  me’yorlarga  rioya  qilishi  bilan  ham  bahoanadi.  Ishdagi 

---

45 

 

muvaffaqiyatning 

yarmidan 

ko’prog’i 

uning 

odobiga, 

madaniyatiga, 

dunyoqarashiga,  ishbilarmonlik  qoidalarini  qay  darajada  bilishiga  bevosita 

bog’liqdir. 

 

Umuman, tadbirkorlik – bu madaniyat. Aytishlariga qaraganda, madaniyatli 

odam  tadbirkor  bo’lishi  shart  emas,  ammo  tadbirkor  inson  madaniyatli  bo’lishi 

lozim.  Arastu  (Arestotel)  o’z  zamonida  birinchi  bo’lib  axloq  to’g’risida  gapirib: 

―Axloq  –  nimani  qilishimiz  va  nimadan  o’zimizni  tiyishimiz  kerakligini 

aniqlashimizga  yordam  beradi‖,  -  degan  edi.  Prezidentimiz  I.  Karimov  axloq 

tushunchasiga  quyidagicha  ta’rif  berdi:  ―Axloq  –  ma’naviyatning  o’zagi.  Inson 

axloqi shunchalik salom-alik, xushmuomaladangina iborat emas. Axloq bu, avvalo, 

insof va adolat tuyg’usi, iymon, halollik degani‖.  

 

Darhaqiqat,  axloq  biz  uchun  –  avvalo,  insoniy  munosabatlarni  shuningdek, 

insonlarning  fe’l-atvorlarini,  ularning  qanchalik  maqbul  nuqtai-nazardan  ko’rib 

chiqishga  va  baholashga  imkon  beruvchi  bilim  sohasidir.  Taraqqiy  etgan 

davlatlarda,  ayniqsa,  YAponiya  va  AQSHda  firmalarning  ―Etika  kodeksi‖  va 

biznesmenlarning  alohida  kasb  ustalari  guruhlarining  ―Ishbilarmonlik  kodeksi‖ 

keng qo’llaniladi. ―Biznesmenlarning axloq koedksi‖ birinchi marta AQSHda 1913 

yili  ishlab  chiqilgan  bo’lib,  unda  tadbirkorlik  faoliyatini  yuritishning  asosiy 

qoidalari qabul qilingan. Bu qoidalar yagona asosga jamlangan bo’lib, ular biznes 

sohasidagi usul va siyosatni baholashda, haqiqat va adolatlilik tushunchalari bilan 

uyg’unlashishi belgilangan.  

 

Vaqt  o’tishi  bilan  kodeks  bir  necha  bor  takomillashdi.  Natijada,  bu  borada 

turli  firmalar  va  kompaniyalar  tomonidan  to’plangan,  ularning  tajribasiga 

asoslangan,  umumlashgan  G’arb  ishbilarmonlik  dunyosida  keng  ma’lum  bo’lgan 

quyidagi ―Biznesmenning axloq kodeksi‖ shakllandi: