Termiz davlat universiteti «iqtisodiyot» fakulteti «iqtisodiyot» kafedrasi

 

4. Kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini axborot bilan 

ta’minlashni tashkil etish 

 

Biznes faoliyatini yetarli va aniq axborotlarsiz amalga oshirish mumkin emas. 

Bu  axborotlar  biznes  uchun  zarur  bo’lgan  ma’lumotlar,  xabarlar  majmuasidan 

iborat  bo’ladi.  Axborot  ishlab  chiqaruvchilar,  tovarni  sotuvchilar  va  haridorlar 

o’rtasidagi aloqa shaklidir. 

Ishbilarmonlar  asosan  turli  xil  axborotlar  statistik,  moliyaviy,  operativ, 

tashkiliy axborotlar, farmoyish tarzidagi axborot, buxgalterlik, marketing axboroti, 

ta’minot  bo’yicha,  xodim-lar  bo’yicha,  ma’lumotga  oid  axborot  va  boshqa 

axborotlar bilan ishlaydilar. 

Axborotlar yana ichki va tashqi, dasturiy va me’yoriy axborotlarga bo’linadi. 

Ichki axborot kichik korxona yoki savdo tashkiloti ichki materiallaridan iborat 

bo’ladi hamda korxona faoliyatini, uning texnik iqtisodiy ko’rsatkichlarini moddiy 

va mehnat xarajatlari hajmini, naqd pul harakatini, debitorlik va kreditorlik qarzlari 

haqidagi ma’lumotlarni o’zida aks ettiradi. 

Tashqi  axborotlar  mahsulot  ishlab  chiqaruvchilar  va  iste’-molchilarni, 

hokimiyat idoralari, banklar, raqobatchilar va boshqa tashkilotlar bilan bo’ladigan 

aloqalarni  ifodalaydi.  U  tovarlarni  sotish  va  harid  qilish  shartlari  haqidagi  tashqi 

---

24 

 

muhit xabarlaridan iborat bo’ladi. 

Foydalanish  vaqti  bo’yicha  axborotlar  operativ,  davriy  va  uzoq  muddatli, 

o’zgarish darajasi bo’yicha birlamchi va ikkilamchi axborotga bo’linadi. 

Tadbirkorlikda  iqtisodiy  axborotlar  yetakchi  rol  o’ynaydi,  chunki  ular  tovar 

ishlab  chiqarish,  moddiy  boyliklarni  taqsimlash,  ayirboshlash  va  iste’mol  qilish 

jarayonidagi munosabatlarni aks ettiradi. 

Kichik  korxonalar  uchun  ilmiy-texnik  axborotlarning  roli  ham  muhim,  ular 

ishlab chiqarishni ilmiy-texnik taraqqiyot asosida rivojlanishni aks ettiradi. 

Doimiylik  darajasi  bo’yicha  axborotlar  axborotlar  doimiy,  shartli-doimiy  va 

o’zgaruvchan  bo’ladi.  Doimiy  axborot  o’z  ma’nosini  uzoq  vaqt  davomida 

o’zgartirmaydi  (shaharlar,  korxonalar,  savdo  tashkilotlari  nomlari,  tovarlar  turlari 

va boshqalar haqidagi axborotlar). 

Shartli-doimiy axborotlar ma’lum vaqt davomida o’z ma’nosini saqlab turadi. 

Unga  mahsulot  tayyorlash  uchun  texnik  shartlar,  me’yorlar,  tarif  miqdorlari, 

lavozim, ish haqi va hokazolar kiradi. 

O’zgaruvchan axborotlar harid qilish va sotishning o’sishini aks ettiradi. Ular 

qaror qabul qilish uchun doimo tezlik bilan qayta ishlashni talab qiladi, aks holda, 

ularni olishdan ma’no qolmaydi. 

Har qanday axborot hujjatlarda aks ettiriladi. Hujjat – bu axborot tarqatuvchi 

vositadir. 

Nafaqat ishbilarmonlar, balki bu hujjatlarni o’quvchi, ulardan foydalanuvchi, 

ularni  qayta  ishlovchi  va  saqlovchi  odamlarning  meh-nat  xarajatlari  hujjatning 

shakllariga bog’liq. Biznesda keraksiz hujjatlarning bo’lishi mumkin emas. 

Axborotlar oqimi muvaffaqiyatli biznes uchun kerakli aloqa-larni ta’minlaydi. 

Bunday  aloqalar  tovar  ishlab  chiqaruvchilar  va  ularning  iste’molchilari, 

mahsulotlarni sotuvchilar va haridorlar, turli muassasalar o’rtasida zarurdir. 

Axborot  almashish  kichik  biznes  faoliyati  va  xususiy  tadbirkorlikning  eng 

murakkab muammolaridan biridir. 

Tadqiqotchilar 

tadqiqotning 

dastlabki 

bosqichida 

muammoni 

aniq 

belgilashlari  va  tadqiqot  maqsadini  belgilab  olishlari  kerak.  Axborotlarni  yig’ish 

ancha  og’ir  va  ma’suliyatli  ishdir.  Muammoni  mujmal  yoki  noto’g’ri  belgilash 

ishlab  chiqarish  bilan  bog’liq  bo’lmagan  xarajatlarga  olib  keladi.  Aniq  qo’yilgan 

maqsad muammoni hal qilishning asosidir. 

Tadqiqotning keyingi bosqichida buyurtmachini qiziqtirayotgan axborot turini 

va  uni  eng  samarali  yig’ish  yo’lini  aniqlash  zarur.  Tadqiqotchi  ikqilamchi  yoki 

birlamchi axborotlarni yoki ikkalasini bir vaqtda yig’ishi mumkin.