Termiz davlat universiteti ijtimoiy fanlar fakulteti sosial psixologiya

2.2. V.M.Bexterev asarlarida muomala muammosining psixologik ishlanmalari.

V.M.Bexterevning boy merosida shaxslararo munosabatlar muammosi, xususan, muomala mavzusi ijtimoiy psixologik nazariya jixatidan o‘rganilgandir. Uning qarashlarida insonlarning o‘zaro

ta’sir etishlari muhim muammo sifatida talqin etiladi. V.M.Bexterev

(Vladimir Mixaylovich Bexterev (20 yanvar [1] 1857 [3], Sarali, Yelabuga tumani, Vyatka viloyati (hozirgi Bekterevo, Yelabuga tumani), Rossiya imperiyasi - 1927 yil 24 -dekabr, Moskva, SSSR) - rus va sovet psixiatri, nevropatolog, fiziolog, psixolog, Rossiyada refleksologiya va patopsixologik yo‘nalish asoschisi, akademik. Maxfiy maslahatchi, Rossiya imperiya armiyasi tibbiy xizmatining general –leytenant Doktorlik dissertasiyasini himoya qilishda (1881 yil 4-aprel), u Sankt-Peterburg tibbiy-xirurgiya akademiyasining xususiy dosenti etib tasdiqlangan va 1885 yildan Qozon universitetining professori va psixiatriya klinikasining boshlig‘i. Qozon viloyat kasalxonasi)

ijtimoiy xayotda muomalaning rolini tavsiflab, uning funksiyalarini hamkorlik faoliyatini amalga oshirish mexanizmi sifatida ajratib talqin qiladi. Uning fikricha, shaxsning atrofdagilari bilan muomalasi qanchalik xilma xil va boy bo‘lsa, shunchalik uning taraqqiyoti muvaffaqiyatli amalga oshadi. V.M.Bexterev muomalaning ijtimoiy roli va funksiyasini taxlil etishda uning ko‘rinishlari bo‘lmish taqlid va ta’sirlanish ahamiyatiga to‘xtaladi. Uning fikricha, taqlid bo‘lmasa, shaxs ham yuzaga kelmas edi. Chunki taqlid o‘z materialini muomaladan olishini uqtiradi. Ta’sirlanish esa ijtimoiy jarayonlar namoyon bo‘lishining omili tariqasida qaraladi. V.M.Bexterev muomalani shartli ravishda bevosita va bilvosita turlarga ham ajratadi. Bilvosita muomala tarkibiy qismlari sifatida xat, telefon, telegramma, erkalash, urishish va boshqalarni olsa, bevosita muomala turiga nutqni kiritadi. Shuni ta’kidlash joizki, muomalani eksperimental o‘rganish ishini V.M.Bexterev tomonidan amalga oshirilgandir. V.N.Myasiщyevning “Shaxsning munosabatlar psixologiyasi”konsepsiyasiga ko‘ra, shaxs “dialogik” xususiyatli, muomalaning shaxsiy tajribasi va boshqa odamlar bilan o‘zaro munosabat mahsuli sifatida namoyon bo‘ladi. Shu tufayli shaxsda qiziqish darajasi, emosiya kuchi, xohish, extiyoj, ijtimoiy yo‘nalganlik kabi shaxsni harakatlantiruvchi ichki kuchi tarkib topadi va bu uning kechinmalari, xulqida, harakatida ifodalanadi.