Termiz davlat universiteti amaliy matematika kafedrasi «Axborot xavfsizligi» fanidan

Xavf (risk) tushunchasi  
Kompyuter  va  axborot  texnologiyalarning  rivojlanishi  katta  portlash  bo‘ldi.  Shu  vaqtgacha 
biror  bir  yangi  texnologiya  bunday  tezlik  bilan  insoniyat  hayotiga  kirib  bormagan.  Kompyuter 
texnologiyalari gen injeneriya, koinot, sun’iy intellekt kabi sohalarda yuqori imkoniyatlarni taqdim 
etmoqda. Lekin kompyuter texnologiyalarining boshqa zararli tomonlari ham mavjud: ular ommaviy 
qirg‘in  qurollarini,  bilologik  va  kimyoviy  qurollarni  ishlab  chiqishda  foydalanilmoqda.  Bundan 
tashqari kompyuter texnologiyalari moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirishda ham qo‘llanilmoqda. 
Kompyuter tizimlari va tarmoqlari odatda buzg‘unchi, yomon maqsadli shaxslar qurboni bo‘lmoqda. 
Bunday  qastdan  qilingan  tahdidlardan  tashqari,  bilmasdan  qilingan(yo‘l  qo‘yilgan)  hatti-
harakatlar(xatoliklar) ham kerakli ma’lumotning yo‘qolishi, buzilishiga olib kelishi mumkin
1
. 
Shu  uchun  ham  kompyuter  texnologiyalarining  rivojlanishi  bilan  parallel  ravishda  axborot 
xavfsizligi ham rivojlanib bormoqda
1
. 
Xavf (risk) ikki qismdan iborat
1
: 
1.
 
ehtimollik 
2.
 
potensial zarar 
Bugungi  kunda  axborot  tizimlari  xavfsizligi  bilan  bog‘liq  tahdirlar  kelajakda  sodir  bo‘lishi 
mumin  bo‘lgan  xavflardan  keladigan  zararni  kamaytirishga  yo‘naltirilgan.  Kelajakda  xavfdan 
keladigan  zararning  noaniqligi  tufayli,  to‘liq  xavfsizlikni  (ya’ni  zararni  nolga  yaqinlashtirish) 
ta’minlash juda qimmat. 
                                                           
1
 
Seymour Bosworth, Michel E. Kabay, Eric Whyne. Computer security handbook. Wiley.2014.
 

---

5 
 
Shuning uchun risk menejerlari xavfsizlik vositalariga ketadigan mablag‘ni minimallashtirgan 
holda,  resurslarni  taqsimlashni  optimallashtirishga  urinadi.  Bunday  jarayon  odatda  risklarni 
boshqarish deyiladi. 
Xavfsizlik  deb  xavfdan  xoli,  turli  hujumlar  va  baxtsiz  hodisalar  tufayli  buzilishdan 
himoyalangan holatga aytiladi.  
Risk(xavf) deb shikast yetkazilishi, yo‘qolishi ehtimolligiga aytiladi
2
. 
Risklarni boshqarish 3 etapdan iborat: 
1.
 
Amalga oshishi mumkin bo‘lgan risklarni aniqlash 
2.
 
Riskni minimallashtirish bo‘yicha chora-tadbirlarni tanlash va qo‘llash 
3.
 
Yuqoridagi  2  etapni  tekshirish  maqsadida,  tajribada  xavfni  amalga  oshirish  va  risk 
zararini baholash