Термиз давлат университети 5140100 – Биология йўналиши талабалари учун

Ortiqcha DNK ning afzalliklari:

Organizmlar evolyutsion darajasini yanada oshirishga imkon beruvchi murakkab regulyator apparat yaratish mumkin bo’ladi.

• Eukariotlar genomining strukturaviy elementlari. Genomdagi takrorlar soni bo’yicha klassifikatsiyalash:
• Tez-tez takrorlanuvchi ketma-ketliklar (tez takrorlar):
• Gaploid genomda uchrash chastotasi 105 dan ortiq;
• Tez takrorlarga satellit DNK lar mansubdir;
• Nusxalari soni o’zgarib turuvchi VNTR (variable number of tandem repeats) hamda mini va mikrosatellitlar tandem takrorlar deb ataladi.
• 2. O’rtacha takrorlanuvchi ketma-ketliklar (medium reiterated frequency repeats – MERs):
• Gaploid genomda uchrash chastotasi 10 dan ko’p, 105 dan kam.

• O’rtacha takrorlarga transkripsiyalanuvchi va translyatsiyalanuvchi genlar (ribosoma oqsillari genlari, giston genlari, membrana genlari, sitoskelet genlari, immunoglobulin genlari); regulyator uchastkalar (transkripsiyalanuvchi, lekin translyatsiyalanmaydigan genlar: rRNK, iRNK, tRNK genlari), enxanserlar, promotor va terminatorlar.
• 3.Dispergir takrorlanuvchi ketma-ketliklar:
• SINE (short interspersed elements) – qisqa dispergir elementlar. Uzunligi 90–400 j.a. masalan: odam va primatlar genomidagi Alu – takrorlar. Takrorlanuvchi birliklar uzunligi 300 j.a. Odam genomida - 106 nusxa. Ular DNK umumiy miqdorining 5% ini tashkil qiladi.
• LINE (long interspersed elements) – uzun dispergir elementlar. Uzunligi 7 ming j.a. Teskari transkriptaza genlarini o’z ichiga oladi. Masalan, hayvonlar genomida keng tarqalgan LINE-1 takrorlar.

• 4. Noyob ketma-ketliklar:
• Har bir genomda uchrash chastotasi 10 martadan kam.
• Noyob ketma-ketliklar:
• "Uy xo’jaligi" genlari - qaysi to’qimaga mansubligidan qat’iy nazar barcha hujayralar uchun kerakli narsalarni kodlovchi genlar (turli taxminlarga ko’ra, odam genomida bunday genlar 10-20 mingni tashkil qiladi). Ularga giston genlari, rRNK, tRNK va iRNK genlari kiradi.
• “Hashamatli genlar” –ma’lum to’qima hujayralarida ma’lum vaqtda ekspressiyalanuvchi, ularning soni 2-3 barobardan ko’proq.
• - Eukariotik genomda ortiqcha ketma-ketliklarning namoyon bo’lishi:
• - Takrorlar bilan yuqori to’yinish;
• - Oqsil kodlovchi ketma-ketliklarning past zichligi.

•