Termiz – 2020 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti

Крекинг. Нефтнинг юқори ҳароратда ҳайдаладиган фракция–ларини крекинглаб бензин ва газсимон углеводородлар ҳосил қилиш мумкин. Крекинт жараёни катализатор иштирокида ва юқори ҳароратда олиб борилади. 3.2–жадвалда нефт фракциялари крекингланганда қанча бензин ҳосил бўлиши кўрсатилган.
3.2–жадвал
Нефтнинг турли фракцияларини 1 соат давомида 425 ⁰С да крекингланганда ҳосил бўладиган бензин миқдори

Нефт фракциялари	Ҳосил бўлган бензин миқдори %
Сольвинт нефт	–
Керосин	15
Газойль	16
Қолдиқ	18
Оғир дистиллят	22

Алканларда С—С боғ энг кучсиз ҳисобланади. Бу боғ 450° да узила бошлайди ва натижада еркин радикаллар ҳосил бўлади.

Мойсимон оғир углеводородлар термик крекинг қилинганда С—С боғлар узилиши ҳисобига турли моддалар ҳосил бўлади. Бу жараённи н–бутан пиролизи мисолида кўриб чиқайлик. 600 ⁰С да н–бутандан ҳосил бўладиган еркин метил ва етил радикаллар н–бутандан водород атомини тортиб олиб занжирсимон реакцияни бошлаб беради. Бундай жараёнда молекулаларнинг парчаланиши натижасида водород ҳам ҳосил бўлади.
Радикалларнинг ўзаро бирикиши ва уларкинг диспропорцияланиши натижасида қуйидаги реакциялар содир бўлади.
Еркин радикалларнинг ҳосил бўлиши (ташаббусланиш):


Нефтни ёки унинг баъзи фракцияларини термик ва каталитик крекинглашда жуда ҳам мураккаб кимёвий жараёнлар содир бўлади. Биз бу ерда шу кимёвий реакцияларни соддалаштирилган ҳолда кўриб чиқдик, холос.