Tarixiy nuqtai nazardan islomiy bank tadrijiy rivojlanishini uch davrga bo‘lib ko‘rsatish mumkin.
Islomiy banklar voqelikda 1960 yilda yuzaga kelgan bo‘lsada, bank faoliyatining o‘zi Islom tarixida mavjuddir.
Tarixiy nuqtai nazardan islomiy bank tadrijiy rivojlanishini uch davrga bo‘lib ko‘rsatish mumkin.
1. Birinchi davr - Islomning Makkada avvalgi tarqalish davridan xalifa Xorun ar-Rashid davriga qadar bosqichni o‘z ichiga oladi.
2. Ikkinchi davr- xalifaliklar davridan Usmoniylar saltanati tanazzuliga qadar bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi.
3. Uchinchi davr - islomiy bankingning zamonaviy bosqichidir. Шариат талбалари асосида амалга оширилади.
Инқирозга бундай чидамлилик сабаби жуда оддийлигини кўрсатди - ислом банк-молия тизимида “майсир” деб номланувчи, яъни ресурсларни ишлаб чиқаришга жалб қилмаган ҳолда фойда олишга қаратилган ҳар қандай cпекулятив восита ва усуллардан фойдаланиш ва арабчада “ғарар” деб аталувчи (“ғарар” сўзи араб тилида “хавф-хатар, “чалғитиш”, “хатарга рўпара қилиш” маъноларини билдиради) ўзини оқламайдиган ҳаддан ташқари таваккалчилик таъқиқланган бўлиб, ислом молия муассасалари ишлаб чиқариш тармоғига (реал секторга) таянади бу эса молиявий инқирозга чидамлилигини таъминлайди. Буни ҳатто ғарб тадқиқотчилари ҳам эътироф этганлар
Инқирозга бундай чидамлилик сабаби жуда оддийлигини кўрсатди- ислом банк-молия тизимида “майсир” деб номланувчи, яъни ресурсларни ишлаб чиқаришга жалб қилмаган ҳолда фойда олишга қаратилган ҳар қандай cпекулятив восита ва усуллардан фойдаланиш ва арабчада “ғарар” деб аталувчи (“ғарар” сўзи араб тилида “хавф-хатар, “чалғитиш”, “хатарга рўпара қилиш” маъноларини билдиради) ўзини оқламайдиган ҳаддан ташқари таваккалчилик таъқиқланган бўлиб, ислом молия муассасалари ишлаб чиқариш тармоғига (реал секторга) таянади бу эса молиявий инқирозга чидамлилигини таъминлайди. Буни ҳатто ғарб тадқиқотчилари ҳам эътироф этганлар
Ислом молия-банк тизимини ривожланишини учта босқичга ажратиш мумкин
Биринчи босқич
Мустамлакачиликдан эндигина халос бўлган мусулмон давлатлар ўз диний-маданий меросларидан келиб чиққан ҳолда кейинги тараққиёт босқичлари қандай бўлиши лозимлигини аниқлаштираётган бир пайтда иқтисодиёт - молия тизимини кўриб чиқиш ва ривожлантириш масаласи жиддий равишда кун тартибида пайдо бўлди. «Ислом иқтисодиёти» тушунчаси ўтган асрнинг 50-йилларида ҳинд иқтисодчиси Абул Аъло Мавдудий томонидан муомалага киритилган.
Илмий изланишлар ва фоизсиз иш юритадиган молия муассасалари ташкил этиш борасидаги дастлабки уринишлар ўтган асрнинг 50-60-йилларида Ҳиндистон, Покистон ва Мисрда бўлган
1975 йилда ташкил этилган «Дубай ислом банки» ва «Ислом тараққиёт банки» биринчи ислом банклари сифатида танилди.
Кейинчалик, Форс кўрфази мамлакатларида, Судан ва Мисрда бир қанча ислом банклари пайдо бўлди.
Бу масалада 1972 йилда Саудия Арабистони Қироллигининг Жидда шаҳрида бўлиб ўтган Ислом ҳамкорлик ташкилотининг (ИҲТ) 3-конференцияси муҳим аҳамиятга эга бўлди.
Ислом молия-банк тизимини ривожланишини туртта босқичга ажратиш мумкин
Иккинчи босқич
90-йилларнинг бошларида ислом молияси соҳаси «тажриба майдони»дан жаҳон молия бозорига эътиборга лойиқ, аммо ҳозирча жуда ёш иштирокчи сифатида чиқди.
Умуман олганда, ислом молиясининг ривожланишига бир қатор мусулмон давлатлари аҳолиси орасида мазкур тизимга бўлган юқори талаб ва қулай иқтисодий вазият туртки бўлди дейиш мумкин.
Учинчи босқич
Ислом молияси соҳасида Халқаро стандартлар ишлаб чиқилди, турли ўқув дастурлари ва сертификатлар пайдо бўлди
90-йиллар охиридан бошлаб Форс кўрфази мамлакатларидаги аҳоли ва бизнес вакиллари ислом молияси маҳсулотларининг мазмун-моҳиятини яхши тушуниб етиши натижасида, бундай маҳсулотларга нисбатан бўлган талаб ҳам юксалиб борди. Энг асосийси, бу мамлакатларда жуда катта миқдордаги бўш маблағларнинг (ресурслар) борлиги бўлди. Банкчилар буни пайқамаслиги ва бундай «катта ширин кулчанинг» бир бўлагини бўлса ҳам «узиб» олиш имкониятини қўлдан бериши табиийки, мумкин эмасди. Шу тарзда бир қатор анъанавий банклар Форс кўрфази мамлакатлари ҳамда Малайзияда ислом ҳуқуқи меъёрлари асосида фаолият кўрсатувчи шаҳобча ва банкларни оча бошлади.
Ислом банк тизими ривожланишининг жиддий истиқболлари қуйидагилар билан белгиланади:
· мусулмон давлатларининг улкан молиявий имкониятлари (асосан йирик нефть ва газ заҳиралари мавжудлиги ҳисобига);
· молиявий манбаларнинг реал активлар билан боғлиқлиги туфайли ислом банк-молия институтларининг сўнгги глобал инқирозга бирмунча яхши бардош берганлиги ва шу сабаб дунё жамоатчилигининг алоҳида эътиборига сазовор бўлганлиги;
· молиявий муассасаларнинг лойиҳа натижаларига бевосита боғликлиги уларнинг ишончли ва хатари камроқ бўлган инвестицион лойиҳаларга сармоя киритишдан манфаатдорлиги ва масъулиятини ошириши;
· ўзини оқламайдиган даражадаги хатарга эга бўлган лойиҳаларни молиялаш қатъий тақиқланганлиги;
· қимматбаҳо қоғозларни фақат мавжуд активлар билан таъминланган аниқ лойиҳалар асосидагина чиқарилиши ва ҳ.к.з.
“Ҳалол”(яъни - рухсат этилган) тушунчаси – бу «ислом динида рухсат этилган маҳсулотлар» дегани, «Ҳалол» стандарти эса – маҳсулотларни ислом дини талаблари бўйича ишлаб чиқариш, сақлаш, ташиш, сотиш ва тамғалаш жараёнларига бўлган талабларни белгилайди.
