tenglik deb yozish mumkin vabuni 6) formulaga qo‘ysak

Nyutonning ikkinchi qonuniga asosan, F At kuch impulsi hosil bo‘ladi. Shuningdek, abcd devor sirtiga urilib qaytgan gaz molekulalari At vaqtdan keyin Ax masofaga siljiydi va a b ’ c’ d’ chegara sirtga keladi.
Bunda molekulalar urA/masofaga siljiydi. Agar idish devori sirtini S desak u holda molekulalar harakatlanadigan idish hajmi S ux At gatengbo‘ladi. Agar idishning birlik hajmida n ta molekula bo‘lsa, ko‘rsatilgan hajmda n S u^ At molekula bo‘ladi. Biroq ularning yarmi chapdan o‘ngga harakatlanadi va qatlamga tushadi. Ikkinchi yarmi esa qatlamdan teskari tomonga harakat qiladi va qatlamga tushmaydi. Demak, A/vaqt ichida qatlamga chapdan o‘ngga — n S ur A/ molekulalarkiradi.Ulamingharbirimurimpulsga ega (m-molekula massasi) va ularning qatlamga olib kirayotgan umumiy impulsi:

ayni shu paytda qatlamdan o‘ngdan chapga harakatlanadigan molekulalar impulsi teskari ishorali boiib, ammo teng boiadi. Umumiy impulsning o‘zgarishi

Qatlam impulsini o‘zgarishini F At desak, u holda

Ifodani har ikkala tomonini SA t ga bo‘lamiz. U holda:

tenglik hosil bo‘ladi. Bu formulaga gaz molekulalarining bosimini hisoblash formulasi deyiladi. Gaz bosimi uchun (5.5) formuladan har bir molekulaning u - tezligi kvadrati yo‘nalishlar bo‘yicha tezliklar kvadratlarini yig‘indisiga teng bo‘ladi.

ko'rinishda ifodalash mumkin. M olekulalar harakati batamom tartibsiz bo‘lganligi tufayli uchala koordinata o‘qlari bo‘yicha tezliklar kvadratlarning o‘rtacha qiymatlari bir-biriga teng deb faraz qilish mumkin.

U holda (5.7) tenglik deb yozish mumkin vabuni (5.6) formulaga qo‘ysak:

Bu tenglikning o‘ng qismini 2 ga ko‘paytirib bo‘lamiz.
gaz molekulalarning o‘rtacha kinetik energiyasini bildiradi va (5.9) formulaga esa ideal gazlar kinetik nazariyasining asosiy tenglamasi deb ataladi. Demak, gazning bosimi birlik hajmdagi molekulalarning ilgarilanma harakati o‘rtacha kinetik energiyasigato‘g‘ri proporsional ekanini ko‘rsatadi. 4. Ideal gazlar kinetik nazariyasining asosiy tenglamasi

Ideal gaz bosimi birlik hajmidagi gaz molekulalari o‘rtacha kinetik energiyasining 2/3 qism iga teng. 5.11 formuladagi n gaz molekulalarining zichligi, ya’ni hajmi birligidagi gaz molekulalarining soni.

Bundan ko‘rinadiki, ideal gaz bosimi birlik hajmdagi gaz molekulalari o‘rtacha kinetik energiyasining 2/3 qismiga teng ekan. Tajribadan ma’lumki, gazning hajmi V - doimiy bo‘lganda, uning bosimini faqat bir usul bilan, ya’ni qizdirish yoki sovitish
yo‘li bilan o‘zgartirish mumkin: Gaz qizdirilganda uning bosimi ortadi, sovutilganda esa bosim kamayadi. Barcha jismlar singari qizdirilganda yoki sovutilganda gaz ham o‘z temperaturasi bilan xarakterlanadi. Temperatura (harorat) issiqlik muvozanati holatini xarakterlovchi kattalik ekanini ko‘rsatadi. Issiqlik muvozanati holatida boTgan jismlarning temperaturasi bir xil boTadi va aksincha bir xil tem peraturali jism lar bir-biri bilan issiqlik muvozanatida boTadi. Agar ikki jism qandaydir uchinchi jism bilan issiqlik muvozanatida boTsa, har ikkala jism ham o‘zaro issiqlik muvozanatida boTadi. Temperaturani oTchash mumkinligi ham ana shu qonunga asoslanadi. MaTumki, issiqlik muvozanati qaror topish protsessida issiqlik bir jismdan ikkinchi jismga uzatiladi. Eksperimental nuqtayi nazardan qaraganda, jism ning boshqa temperaturali boshqa jismga issiqlik beradimi yoki undan issiqlik oladimi, anashuni aniqlovchi kattaliklartemperaturani oTchashuchun turli moddalaming xossalari o‘rganilgan. Moddalarning xossalarini xarakterlovchi tomonlari: hajm kengayishi, zichligi, solishtirma og‘irligi kabi tomonlari o‘rganilib, bunday moddalar tanlangan. Jumladan simob, spirt va hokazo. Dastlab simob termometrda simob ustuni uzunligining (simob hajmini) temperaturaga chiziqli bogTanishi tanlangan va daraja kattaligi ham ixtiyoriy tanlangan. Buning uchun atmosfera bosimida asosiy pastki nuqta qilib suvning qaynash nuqtasi tanlangan va oraliqdagi masofa teng darajalarga boTingan. Shu asosda temperatura shkalasi tanlangan. Hozirgi zamon termometr hisobi gaz termometri yordamida aniqlanadigan ideal gaz shkalasiga asoslangan. Muzning erish nuqtasidagi gaz temperaturasidagi bosimni P deb belgilaymiz.