|
Temuriylar davri tarixnavisligi
Nizomiddin Shomiy
- 1404 yil mart
- “Zafarnoma”
Hofizi Abro’
- Shohruh buyrug’ bilan
- “Zayli Zafarnomai Shomiy”
Mo’iniddin Natanziy
- 1413-1414 yil
- “Muntaxab at-tavorix-i Mo’iniy”
Sharafiddin Ali Yazdiy
Tojiddin Salomoniy
Jaloliddin Muhammad al- Xavofiy
- “Mujmali Fasixiy” 1442 yil yozilgan
Mirzo
Ulug’bek
- “Tarixi arba ulus”
- Buyuk Britaniyada saqlanmoqda
O’ZBEK MUMTOZ ADABIYOTINING
NAMOYONDALARI
Alisher
Navoiy
Atoiy
Gadoiy
Durbek
Mavlano
Lutfiy
Sakkokiy
ALISHER NAVOIY - Bu gulshan ichra yo’qdur baqo guliga sabot,
- Ajab saodat erur qolsa yaxshiliq bila ot.
- (Bu dunyoda abadiy qolmoq mumkin emas biroq yaxshi nom qoldirmoq katta saodatdir).
ALISHER NAVOIYNING IJOD GULSHANI
Jami 51ming
misradan
iborat 5 ta go’zal
dostonni o’zida jam
etgan mashhur
«Hamsa» asari:
- «Hayratul Abror»
- «Farhod va Shirin»
- «Layli va Majnun»
- «Sabbai Sayor»
- «Saddi Iskandari»
12 ming
misrani jam
etgan, Foniy
taxallusida
bitilgan forsiy
tildagi nafis
- badiy asarlar:
- Mufradat
- Sittayi zaruriya
- Fusumi arbaya
45 ming misradan iborat
«Hazoinul-maoni»
(«Ma’nolar xazinasi») asari
«Muhokomatul lug’atan»
(«Ikki til muhokomasi»)
«Majoyisul ul-Nafois»
(«Nafis majlislar»)
«Mahbub ul-qulub»
(«Ko’ngillar mahbubi»)
«Me’zon ul-avzon»
(«Vaznlar o’lchovi») v.b.
Obodonchilik yo’li - «Kimki biron sahroni obod qilsa, yoki koriz qursa yo biror bog‘ ko‘kartirsa, yoxud biror xarob bo‘lib yotgan yerni obod qilsa, birinchi yili undan hech narsa olmasinlar, uchinchi yili qonun-qoidaga muvofiq xiroj yig‘sinlar».
- “Agar bizning qudratimizni bilmoqchi bo‘lsangiz, qurgan binolarimizga boqing ”
AMIR TEMUR VA TEMURYILAR DAVRIDA BUNOD ETILGAN
ME’MORI OBIDALAR VA BOG’LAR
Samarqandda:
Go’ri Amir maqbarasi
Shohi Zinda ansambli majmui
Ko’k saroy
Bo’stonsaroy
Bibixonim masjidi va madrasasi
Ulug’bek madrasasi
Ulug’bek rassadxonasi
Bog’u Dilkusho
Bog’i Behisht
Bog’i Jahonaro
Bog’i Nav
Bog’i Davlatobod
Bog’i Shamol
Hirot va uning atrofida:
Boysunqur Nigoristoni
Gavharshodbegim
madrasasi
Ixlosia madrasasi
Xalosia xonaqosi
Shifoa shifoxonasi
Husayn Boyqaro davrida
quryilgan 300 dan ziod
noyob inshootlar, masjidu
madrasalar, maqabarau
shifoxonalar, rabotu
karvonsaroylar, suv
havzalari, ko’priklar v.b.
Toshkent atrofida
qurilgan Zangiota
maqbara majmuyi
Turkistonda Ahmad
Yassaviy maqbara majmuyi
Shahrisabzdagi
Oqsaroy majmuyi
Buxoro, G’ijduvonda
barpo etilgan masjid,
madrasalar
Toshkent yaqinida
Shohruhiya shahri
qurilishi
«Risola fil hisob» («Hisobga doir risola»)
«Sharhi Mulahhas fil-ha’at»
(«Astronomia asoslariga sharh»)
«Risolatul jab» («Sinus haqida risola»)
Taftazonining «Muftahul-ulum» («Yillar
kaliti») asariga sharh
«Zijiy Ko’ragoni».
Bu asarda 1018 ta ulduzning o’rni, holati
aniqlangan. Jahondagi 683 ta geografik jolarning
Samarqand kengligiga nisbatan koordinatlari
belgilangan.
«To’rt ulus tarixi»
ULUG’BEK
AKADEMIYASI
OLIMLARI
IJODIDAN
NAMUNALAR
Mirzo Ulug’bek
qalamiga mansub
asarlar:
Suslam us-samo» («Osmon norvoni»)
«Risolat ul-atvor val-jab» («Vatarlar va
sinus haqida risola»)
- «Risola dor ilmi hisob»
- «Risolai qusur»
- «Risola dar handasa»
- «Risola dar falakiot»
- «Risola dar yilmi ha’at»
- «Risolai mantiq»
G’iyosiddin
Jamshid
Ali Qushchi
asarlari:
Qozizoda Rumiy
asarlari:
Mirzo Ulug’bek (1394-1449) - Ulug`bek buyuk astronom, matematik, davlat arbobi. U O`rta Osiyo xalqlari ilmu fani va madaniyatini o`z davrida dunyo fanining oldingi safiga olib chiqqan buyuk olimlaridan biridir.
- Mirzo Ulug`bekdan jahon fani va madaniyati rivojiga muhim hissa bo`lib qo`shilgan ilmiy va madaniy meros qolgan. Shulardan biri "Ziji jadidi Kuragoniy" deb nomlangan astronomik jadval hisoblanadi.
- Ulug`bek tibbiyot va musiqa bilan qiziqqan, she'rlar ham yozgan. Alisher Navoyining "Majolis un-nafois" va Abu Toxirxojaning "Samariya" asarlarida uning she'rlaridan namunalar keltiriladi. Uning davrida ko`pgina asarlar arab va fors tilidan eski o`zbek tiliga tarjima qilingan.
Ali Qushchi (1403-1472) - Ulug‘bek maktabi namoyandalari va xususan ALI Qushchining asarlari va dunyoqarashlari ilm-fan tarixida o‘ziga xos o‘rin tutadi.
- Ali Qushchidan 20 dan ortiq ilmiy asar meros bo‘lib qolgan. U ko‘p olimlarning asarlariga sharhlar yozgan. Ayniqsa Ali Qushchining "Ulug‘bek zijiga sharh" asari astronomiya tarixida katta ahamiyatga ega.
Rumiy Qozizoda (1360-1437) - Rumiyni zamondoshlari "Aflotuni zamon" (oʻz davrining Platoni) deb atashgan. Ulugʻbek rasadxonasi qurilishining rahbarlaridan biri. Koshiy vafotidan soʻng umrining oxirigacha uning noziri. Rumiy Ulugʻbekning barcha ilmiy tadbirlarida, jumladan, "Ziji Koʻragoniy" tuzishda ishtirok etgan.
- Rumiyning oʻgʻli Hasan Chalabiy, nevarasi Miram (Miriam) Chalabiy ham taniqli olim boʻlishgan.
Zahriddin Bobur(1483-1530) - O’rta asr Sharq madaniyati va adabiyotining buyuk namoyandasi Zahriddin Muhammad Bobur 1483yil 14-fevralda Andijonda tug’ildi.
Zahriddin Muhammad Bobur – Vatanparvar shoir Kim yor anga ilm tolibi ilm kerak, O’rgangali ilm tolibi ilm kerak. Men tolibi ilm tolibi ilm yo’q, Men borman ilm tolibi,ilm kerak. Bobur ilmli bo’lishni istaganlarni ilmni zo’r havas,ishtiyoq bilan egallashga da’vat etdi. Bobur odamlarni elga yaxshilik qilib,o’zidan yaxshi nom qoldirishga chorlaydi: Bori elga yaxshilik qilgilki,mundin yaxshi yo’q. Kim degaylar dahr aro qoldi falondin yaxshi yo’q,. «Millatning dardlariga darmon bo‘lmoq vazifangizdir. Zaiflarni ko‘ring, yo‘qsillarni boylar zulmiga tashlamang. Adolat va ozodlik dasturingiz, rahbaringiz bo‘lsin». - «Millatning dardlariga darmon bo‘lmoq vazifangizdir. Zaiflarni ko‘ring, yo‘qsillarni boylar zulmiga tashlamang. Adolat va ozodlik dasturingiz, rahbaringiz bo‘lsin».
Xulosa qilib aytganda, Temuriylar davri ilm-fan, ma'rifat, ma'naviyat va madaniyati jahon sivilizatsiyasi rivojiga ulkan hissa bo‘lib qo‘shildi. Bunda ulug‘ bobomiz, davlat arbobi, sarkarda sohibqiron Amir Temurning xizmatlari beqiyos va benazirdir. - Xulosa qilib aytganda, Temuriylar davri ilm-fan, ma'rifat, ma'naviyat va madaniyati jahon sivilizatsiyasi rivojiga ulkan hissa bo‘lib qo‘shildi. Bunda ulug‘ bobomiz, davlat arbobi, sarkarda sohibqiron Amir Temurning xizmatlari beqiyos va benazirdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
