Temperament va xarakter va qobilyat. Reja

1.
 
"Badiiy tip" 
uchun bevosita u taassurotlar jonli tasavvur, yorqin idrok, qis-tuyg`ular 
(emosiyalar) natijasida vujudga keladigan obrazlarning yorqinligi xosdir. 
2.
 
"Fikrlovchi tip" 
uchun mavhumlarning, mantiqiy tizimlarning, nazariy 
mulohazalarning, metodologik muammolarning ustunligi muvofiqdir. 
Badiiy tipning mavjudligi aqliy faoliyatning zaifligi yoki aqlning yengilmasligini 
bildirmaydi, lekin bu o`rinda gap psixika obrazli jabhalarini fikrlovchi tomonlari ustidan 
nisbatan ustuvorligi haqida beradi. Biroq shuni ta`kidlash joizki, shaxsning ikkinchi
signallar tizimidan ustunlik qiladi va bu ustuvorlik mutloqlik xususiyatiga egadir. Ma`lumki, 
insonlarning hayot va faoliyatlarida til bilan tafakkurning o`rni hal qiluvchi ahamiyat kasb 
etadi, shaxs tomonidan borliqning aks ettirish jarayoni so`zlar, fikrlov vositasida ro`yobga 
chiqariladi. 
1.2.
 
Qobiliyat turlari, qobiliyat va irsiyat. 
Psixologiya fanida qobiliyatlar 
quyidagicha tavsiflanadi: 
1.
 
Tabiiy qobiliyatlar 
odamlar va hayvonlar uchun xos bo`lib, idrok qilish xotirada 
saqlash, oddiy muloqotga kirisha olish shular jumlasidandir. Biologik jihatdan asoslangan 
bu qobiliyatlar asosini shartli reflekslar hosil bo`lish jarayoni tashkil etadi. Insondagi va 
yuksak darajada rivojlangan hayvonlardagi bu qobiliyatlar bir-biridan farq qiladi. 
2.
 
Maxsus insoniy qobiliyatlar 
ijtimoiy-tarixiy tabiatga ega bo`lib, ijtimoiy hayot va 
taraqqiyotni ta`minlaydi. Maxsus insoniy qobiliyatlar o`z navbatida umumiy va xususiy 
qobiliyatlarga bo`linadi. 
3.
 
Umumiy qobiliyatlar 
insonning turli faoliyatlari muvaffaqiyatini ta`minlovchi aqliy 
qobiliyatlar xotira va nutqning rivojlanganligi, qo`l harakatlarini aniqligi va boshqa 
xususiyatlardan iborat. Xususiy qobiliyatlar alohida olingan bir faoliyatning muvaffaqiyatini 
ta`minlaydi. Bu qobiliyatlar alohida muloqotning bo`linishini taqozo etadi. Masalan, 
matematika, texnika, badiiy ijodiy, sportga bo`lgan qobiliyatlar shular jumlasidandir. 
Ayrim adabiyotlarda umumiy qobiliyatlar mohiyati turlicha talqin qilinadi. Jumladan, 
umumiy qobiliyat deganda muvaffaqiyatli ravishda bilim olishni ta`minlaydigan shaxsning 

---

yuksak intellektual taraqqiyoti tushuniladi. Biroq bunday tushuncha tor va noto`g`ridir, 
chunki intellektual taraqqiyot faqat ixtiyoriy faoliyat uchun umuman talab qilinadi, xolos. 
Umumiy qobiliyat faoliyatning hamma turlariga jumladan amaliy faoliyatga ham ta`sir 
qiladi, deb hisoblovchi psixologlar topildi. Ammo bu fikrda qarama-qarshilik mavjud, agar 
umumiy qobiliyat universal ahamiyatga ega bo`lgan ekan, unda qandaydir maxsus 
qobiliyatlar haqida gapirib o`tirishning hojati yo`q.