Temir yo’llar elektr ta’minoti

TRANSFORMATORLAR VA ULARNI ULASH USULLARI

4.1. Transformatorning tuzilishi va ishlash printsipi. Transformator turlarining ko`p bo`lishiga qaramay, ularda bo`ladigan elektromagnit jarayonlar umumiy o`xshashlikka ega bo`lib, ularning ishlash printsipi bir xildir bir fazali ikki chulg`amli transformatorning sxemasi va shartli belgilanishi ko`rsatilgan. Transformator po`lat o`zak (magnit o`tkazgich) 1 dan ikkita mis chulg`amlar 2 dan iborat. Po`lat o`zakning induktsion toklar hisobiga qizib ketishini kamaytirish maqsadida u qalinligi 5 ,035,0 mm bo`lgan elektrotexnik po`lat plastinalardan yig`iladi.

Platinalarning ikki tomoniga izolyatsion lok surtiladi yoki ular tegishlicha qizdiriladi. Po`lat o`zak plastinalarni yig`ish tartibi 3-rasmda ko`rsatilgan. Qatlam platinalarining choklari ustma-ust tushmasligi kerak. Po`lat o`zak magnit zanjirini hosil qilish uchun xizmat qiladi va shu tufayli asosiy magnit oqimi F po`lat o`zak bo`ylab harakatlanadi. Po`lat o`zakning mis chulg`amlari o`ralgan qismi sterjen` deyiladi. Transformatorning manbaga ulangan chulg`ami birlamchi, iste`molchiga ulangani esa ikkilamchi chulg`am deyiladi. Shuning uchun birlamchi chulg`amga (zanjirga) oid kattaliklar 1 indeksiga ega, masalan, birlamchi chulg`amning o`ramlar soni 1 w , qismalaridagi kuchlanish 1 u , zanjirdagi tok 1 i va h.k. Shuningdek, ikkilamchi chulg`amga oid kattaliklar soni 2 indeksiga ega, masalan, 2 22 , , i uw va h.k. Transformatorning birlamchi chulg`amiga berilgan sinusoidal kuchlanish ta`sirida chulg`amdan o`zgaruvchan tok oqib o`tadi. Bu tok transformatorning po`lat o`zagida o`zgaruvchan magnit oqimi (F)ni hosil qiladi. Chulg`amlarning o`ramlarini kesib o`tayotgan bu asosiy magnit oqimi birlamchi chulg`amda o`zinduktsiya, ikkilamchi chulg`amda esa o`zaro induktsiya hodisasiga binoan tegishlicha 1 e va 2 e elektr yurituvchi kuchlarni induktsiyalaydi. Mazkur EYuKlarning ta`sir etuchi qiymatlari:
Bu erda f –o`zgaruvchan tokning chastotasi,Gts 2 1,ww -birlamchi va ikkilamchi chulg`amlarning o`ramlari soni F-asosiy magnit oqimi, Vb. Demak, (1) va (2) ifodalardan ko`rinadiki, chastota f va magnit oqimi F o`zgarmas bo`lganda chulg`amlarda induktsiyalangan EYuK 1 E va 2 E lar ularning o`ramlari soniga proportsional ekan


Mazkur koeffitsient transformatorga berilgan kuchlanishning necha marta o`zgarishini ko`rsatadi. Agar 1 k bo`lsa, transformator kuchlanishni pasaytirib beruvchi, agar 1 k bo`lsa, kuchlanishni orttirib beruvchi hisoblanadi. Agar 2-rasm, a da ko`rsatilgan transformatorning ikkilamchi chulg`amiga nagruzka ulasak, EYuK ta`sirida undan tok o`ta boshlaydi. Shunday qilib, kuchlanishi 1 u , tok kuchi 1 i bo`lgan manbaning elektr energiyasi transformator yordamida kuchlanishi 2 u va tok kuchi 2 i bo`lgan elektr energiyasiga aylantirib, iste`molchiga uzatiladi.