Tema. Ózbekstanda huquqiy siyasiy reformalardıń ámelge asırılıwı, demokratiyalıq jámiyetti qáliplestiriw jolındaǵı reformalar Joba

Pаrtiyаnıń аtı	Dizimnen ótken sánesi
Mаqseti
Ózbekstаn Xаlıq demo krаtiyаlıq pаrtiyаsı(XDP)	1991-jıl	Sociаllıq ádillik, mámle ket tińrаwаjlаnıwı hám ruwxıy jаńаlаnıwın támiyinlew
«Adolаt» sociаl-demokrаtiyаlıq pаrtiyаsı	1995-jıl	Huqıqıy demokrаtiyаlıq mámleket qurıw, sociаllıq ádillik ornаtıw
Ózbekstаn «Milliy tiklаnish» demokrаtiyаlıq pаr tiyаsı	1995-jıl	Mámlekettińulıwma insanıy qádriyatlar tiykarında milliy tikleniwi
Isbilеrmеnlеr hám isbilermenler háreketi – Ózbеkstаn libеrаl dеmоkrаtiyalıq (ÓZLiDeP) partiyası	2003-jıl	Ortаqаtlаm, kishi biznеs iskеrlеri, isbilеrmеn аdаm lаr, óndiris hám bаsqа-rıwdıńjоqаrıqánigеli mаmаn lаrınıń máplеrin qоrǵаw
ÓzbekstannıńEkologiyalıq háreketi	2019-jıl	Qorshaǵan ortalıqtıqor ǵawda jámiyet belsendi ligin hár tárepleme asırıw

Ózbekstan huquqiy mámleket, ashıq puqaralıq jámiyeti júzege kelmekte. Bunda puqaralardıń awqamlarǵa qosılıw, mámleket hám jámiyet basqarıwında qatnasıw sıyaqlı konstituciyalıq huquqlari támiyinlengen. Bul huquqtı ámelge asırıw ushın mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemleriniń túrli formaları -jámiyetlik fondları, jámiyetlik shólkemleri, siyasiy partiyalar, kásiplik awqamları, qayırqomlıq shólkemleri sıyaqlılardı dúziw múmkinshiligin beretuǵın nızamshılıq bazası júzege kelgen.
Ótken dáwir dawamında mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemleri hám puqaralıq jámiyeti institutlarınıń huqıqıy mártebesi, roli hám áhmiyetin kúsheytiwge qaratılǵan 200 den artıq nızam hújjetleri qabıl etilgen bolıp, olardıń sanı jıldan-jılǵa asıp barmaqta.
Mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemleriniń rawajlanıwında 2007 jılda qabıl etilgen “Mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemler jumısları erkinliginiń kepillikleri “ tuwrısındaǵı nızam áhmiyetli orın iyeledi.
Usınıń menen birge bul tarawdıń institutsional bazası da qáliplestirildi. Atap aytqanda, Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısınıń Demokratiyalıq institutlar, mámleketlik emes shólkemler hám puqaralardıń ózin ózi basqarıw shólkemleri komiteti, Insan huqıqları boyınsha wákili, Insan huqıqları boyınsha Ózbekstan Respublikası Milliy orayı, Respublika baynalminal mádeniyat orayı, Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısı janındaǵı Mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemlerin hám puqaralıq jámiyetiniń basqa institutların qollap-quwatlaw jámiyetlik fondı, Ózbekstan mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemleri milliy assotsiatsiyasi, Puqaralıq jámiyeti qáliplesiwin monıtorıń qılıwshı ǵárezsiz institutı dúzildi.
Puqaralıq jámiyetin qáliplestiriwde mámleket siyasatı naǵız ózi máseleni ámelge asıriw, sonıń menen birge, mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemleriniń huqıqları hám nızamlı máplerine ámel etiliwin támiyinlew, olarǵa socialliq ómirde qatnasıw ushın teń huqıqıy múmkinshilikler jaratıp beriwge jóneltirildi.
Kontseptsiya sheńberinde bir qatar áhmiyetli nızamlar -“Social sheriklik” tuwrısındaǵı,”Ekologiyalıq qadaǵalaw tuwrısında”gi,”Parlament qadaǵalawı tuwrısında”gi,”Mámleket basqarıwı shólkemleri iskerliginiń ashıqlıǵı tuwrısında”gi nızam hújjetleri qabıllandı. Olar mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemler iskerligin kúsheytiw esesinde úshinshi sektordıń mámleket shólkemleri menen social seriklik tiykarında xamkorlik qılıw, tábiyaattı qorǵaw ústinen jámiyetshilik qadaǵalawın ornatıw, mámleket shólkemleri iskerliginiń ashıqlıǵın támiyinlew máselelerindegi huquq hám múmkinshiliklerin keńeytirdi. Ádillik ministrligi bul nızamlardı islep shıǵıwda tikkeley qatnastı.
Bunnan tısqarı, mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemlerdiń qolay iskerlik kórsetiwi ushın bir qansha jeńillikler berildi. Atap aytqanda, yuridikalıq shaxslardan alınatuǵın payda salıǵı, suw resurslarınan paydalanǵanlik ushın, buyım-múlkine salınatuǵın salıǵı, jer salıǵı hám basqa salıqlardan, sonıń menen birge, mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemleri óz huqıqları hám nızamlı máplerin buzatuǵın mámleket shólkemleriniń ǵayrıqonuniy qararları, olar lawazımlı shaxslarınıń ǵayrıqonuniy háreketleri (háreketsizligi) ústinen sudqa shaǵım etkende mámleket bojı pul tóleniwinen azat etildi.
“Mámleketimizde demokratiyalıq reformalardı jáne de tereńlestiriw hám puqaralıq jámiyetin rawajlandırıw kontseptsiyasi”da belgilengen reformalar nátiyjesinde Mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemler sistemasın keń rawajlandırıw, olardı shólkemlestiriw hám de iskerligin jolǵa qoyıw múmkinshiligi jaratıldı. Sonıń menen birge Mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemler ushın nızamshılıqtaǵı ayırım shólkemlestirilgen-huqıqıy mexanizmler hám de proceduralardı jetilistiriw hám ápiwayılastırıw maqsetinde 2013 jıl 12 dekabrde Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń “Puqaralıq jámiyeti institutların rawajlandırıwǵa kómeklesiw boyınsha qosımsha ilajlar tuwrısında”gi sheshimi qabıllandı.
Ilajda usı qarar atqarılıwın támiyinlew boyınsha ámelge asırılǵan jumıslar anıq mısallarda kórsetip ótildi.
Atap aytqanda, dizimnen ótkeriw salasında hújjetlerdi rásmiylestiriw jetilistirildi hám de tólew muǵdarları kemeytirildi.
Bul bolsa puqaralıq jámiyeti hám institutları menen baylanıslı social munasábetlerdiń rawajlanıp barıwına úlken sıylıq bermekte. Eger 2000 jılda Mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemler sanı 2585, 2010 jılda bolsa 5100 dan zıyattı shólkemlestirgen bolsa, búgingi kúnde bunday strukturalardıń sanı 8500 den asdı hám olar túrli jónelislerde iskerlik júrgizip kelip atır.
Bunnan tısqarı, 2015 jıl 4 iyun daǵı ádillik ministriniń buyrıqlarına tiykarınan Mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemleri ilajların kelisiw tártibi tuwrısındaǵı qaǵıyda hám de Mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemleri tárepinen ádillik shólkemlerine usınıs etiletuǵın esabat formalarınıń tastıyıqlanǵanlıǵın joqarıdaǵı pikirimiz tastıyıqı retinde keltiriwge boladı.
Bul buyrıqlar birinshi náwbette Mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemler xızmet kórsetiwin jáne de ápiwayılastırıw hám jetilistiriwdi óz ishine qamtıp alǵan bolıp, olar Mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemlerdiń huqıqıy mártebesi, roli hám áhmiyetin kúsheytiwge qaratılǵan.
Búgingi kúnde Ádillik ministrligi tárepinen mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemleri iskerligin jetilistiriw salasında huqıqıy reformalar dawam etpekte.
“Ózbekstan Respublikasınıń ayırım nızam hújjetlerine ózgeris hám qosımshalar kirgiziw tuwrısında”gi Ózbekstan Respublikası Nızamı joybarı usı jıldıń 25 aprelinda parlament tárepinen qabıllandı. Sonı atap ótiw kerek, Mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemler Ádillik ministrligi ushın tek qadaǵalaw ob'ekti emes, bálki eń aktiv sherikler esaplanadi. Ministrlik óziniń barlıq tiykarǵı iskerlik baǵdarları boyınsha Mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemler menen sheriklik qılıp atır: atap aytqanda huqıqıy úgit-násiyatlaw, insan huqıqların, isbilermenler, shet el investorlar huqıqların qorǵaw, nızam hújjetleri joybarların tayarlaw, olardı ekspertiza qılıw baǵdarlarında. Bul jónelislerdiń ayırımları boyınsha ministrlik iri Mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemler menen sheriklik tuwrısında memorandumlar imzalaǵan.
Ádillik ministrligi hám basqa tiyisli shólkemlerge júkletilgen wazıypalardan kelip shıǵıp, sonı aytıw múmkin, Mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemler salasında nızamshılıqtı jetilistiriw boyınsha alıp barılıp atırǵan reformalar aldaǵı waqıtları da dawam etedi.

Mámleketimizde barlıq tarawlarda jedel reformalar alıp barılmaqta. Puqaralardıń huqıqları hám máplerin qorǵaw, jáne de kóbirek kepillik beriwge qaratılǵan usınıń menen birge social qorǵawǵa mútáj qatlamlardı jáne de qollap-quwatlawǵa tiyisli social siyasat alıp barılıwına keń itibar berilip atır. Mámleketimiz hám jámiyetimiz itibarında bolıp turǵan social qatlamlardan biri jaslar bolıp esaplanadı. Jaslardı hár tárepleme qollap-quwatlaw olardaǵı bar múmkinshiliklerden paydalanıwǵa hám óz iqtidorlarini jáne de kórinetuǵın etiwine bárkámal jas avdloni tárbiyalaw hám jaslardıń huqıqları hám máplerin támiyinlew mámleketimiz aldında turǵan wazıypalardan biri bolıp bul mámleket hám jámiyet rawajlanıwınıń zárúrli faktorı bolıp esaplanadı. Prezidentimiz Sh. M. Mirziyoev aytıp ótkeni sıyaqlı : «Biz jaslarǵa tiyisli mámleket siyasatın hesh iyiwmesten, buljımay dawam ettiremiz. Tekǵana dawam ettiremiz, bálki bul siyasatti eń ústin turatuǵın wazıypamız retinde búgin zaman talap qılıp atırǵan joqarı dárejege kóteremiz. Jaslarımızdıń ǵárezsiz pikir júritetuǵın, joqarı intellektuallıq hám ruwxıy potencialǵa iye bolıp, dúnya kóleminde óz qatarlaslarına hesh qaysı tarawda bos kelmaytuǵın insanlar bolıp jetilisiwi, baxıtlı bolıwı ushın mámleketimiz hám jámiyetimizdiń bar kúsh hám múmkinshiliklerin saparbar etemiz».

Sońǵı jıllarda jaslarǵa tiyisli mámleket siyasatınıń huqıqıy tiykarların bekkemlew maqsetinde «Jaslarǵa tiyisli mámleket siyasatı tuwrısında»gi Ózbekstan Respublikası Nızamı qabıllandı.
Ózbekstanda 30 iyun' — «Jaslar kúni» dep daǵaza etildi. Túrli tarawlarda joqarı nátiyje hám jetiskenliklerge erisip atırǵan belsendi jaslarımızdı xoshametlantirib barıw maqsetinde «Márt o'g'lon» mámleket sıylıqı hám «Keleshek qurılısshıi» medalı shólkemlestiriw etildi.
Jaslardı mádeniyat, kórkem óner, dene tárbiyası hám sportqa keń qosıw, olardıń informaciya texnologiyaları boyınsha sawatlı adamlıǵın asırıw, jaslar ortasında kıtapxanlıqtı targ'ib qılıw, hayal-qızlar bandligini támiyinlew wazıypaların óz ishine alǵan besew zárúrli ǵayrat ámelge asırılıp atır.
2020 yil 30 -iyun' kúni Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń “Ózbekstan Respublikasında jaslarǵa tiyisli mámleket siyasatın tupten reformalaw hám jańa basqıshqa alıp shıǵıw ilajları tuwrısında” PF-6017-san Pármanı qabıllandı.
Pármange muwapıq Ózbekstanda jaslarǵa tiyisli mámleket siyasatın jańa basqıshqa alıp shıǵıw, jaslar salasındaǵı máselelerge nátiyjeli sheshimler islep shıǵıw, kepillikli organlar iskerligin nátiyjeli shólkemlestiriw hám muwapıqlastırıw, sonıń menen birge, Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2019 jıl 27 dekabr degi mámleket jasları menen ushırasıwında belgilengen wazıypalardı ámelge asırıw maqsetinde: Ózbekstan Respublikası Jaslar jumısları agentligi (Agentlik) hám de onıń Qaraqalpaqstan Respublikası, wálayatlar, Tashkent qala basqarmaları hám rayon (qala ) bólimleri dúzildi. Agentliktiń tiykarǵı wazıypa hám iskerlik baǵdarları belgilendi. Agentlik, atap aytqanda, jaslar menen baylanıslı tarawdıń hám jónelislerde birden-bir mámleket siyasatı, strategiyalıq jónelisler hám mámleket programmaların islep shıǵadı hám de ámelge asıradı. Sonıń menen birge, Agentlik jaslar siyasatı salasındaǵı nızam hújjetlerine ámel etiliwi ústinen mámleket qadaǵalawın ámelge asıradı.
Párman menen Ózbekstanda jaslarǵa tiyisli mámleket siyasatın jáne de rawajlandırıwǵa tiyisli qosımsha ilajlar programması tastıyıqlandi. Programmada, atap aytqanda, Ózbekstan jasları portalın shólkemlestiriw hám ol jaǵdayda jaslar siyasatın bahalaw milliy indeksleri hám de jaslarǵa tiyisli nızam hújjetleri bazasın qáliplestiriw belgilengen. Programmada názerde tutılǵan ilajlar Agentlik tárepinen tuwrıdan-tuwrı yamasa mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemlerine social buyırtpa formasında ajratılatuǵın mámleket grantlari hám subsidiyalar bólistiriw arqalı finanslashtiriladi.
Pármange muwapıq, Ózbekstan Respublikasında jaslarǵa tiyisli mámleket siyasatın jáne de rawajlandırıw boyınsha ilajlardı ámelge asırıw boyınsha muwapıqlastırıwshı keńes dúzildi hám de onıń tiykarǵı wazıypaları belgilendi. Agentlik aymaqlar kesiminde ıssız jaslar dizimin qáliplestiredi hám de olardıń bandligini támiyinlewge qaratılǵan mánzilli ilajlardı ámelge asıradı. Sonıń menen birge, joqarı kásiplik potencialǵa iye, ǵayratkor hám reformalardı ámelge asırıwda aktiv qatnas etiwshi jas kadrlar rezervi qáliplestiredi.
2021 jıl 1 yanvardan baslap “Jaslar - keleshegimiz” Mámleket programması tuwrısında”gi Prezident Pármanı sheńberindegi: hám de taǵı basqa nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan ilajlardı “Jaslar - keleshegimiz” fondı qarjları esabınan finanslıq támiynlew, ajıratılǵan kreditler boyınsha procent ǵárejetlerin oraw ushın kompensatsiya hám subsidiyalar beriw tártibi biykar etiledi; joybarlardı kreditlash bazar principlerı tiykarında tuwrıdan-tuwrı kommerciya bankleri tárepinen ámelge asıriladı. Bunda, Isbilermenlik iskerligin qollap-quwatlaw mámleket fondı tárepinen jas isbilermenler biznes joybarları ushın ajıratılǵan summası 2 milliard sumnan, procent stavkası Oraylıq bank tiykarǵı stavkasınıń 1, 75 teńdeyinen aspaytuǵın kommerciya bankleriniń milliy valyuta daǵı kreditleri boyınsha procent stavkasınıń Oraylıq bank tiykarǵı stavkasınan asatuǵın, biraq 10 procent punktinen kóp bolmaǵan bólegin oraw ushın kompensatsiya tolıqnadı. Fond 2021 jıl 1 yanvardan ǵárezsiz mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkem retinde qayta shólkemlestiriledi.
Sonıń menen birge, Pármanǵa kóre, jaslar arasından perspektivalı kadrlar rezervin qáliplestiriwdi názerde tutatuǵın ǵayratkor, reformalardı ámelge asırıw hám orınlardaǵı mashqalalardi sheshiwde aktiv qatnas etiwshi, basshılıq lawazımlarına múnásip jaslardı qollap -quwatlaytuǵın “Watan maqtanıshlari” institutsional sisteması engiziledi.
Juwmaq ornında sonı aytiwimız múmkin, mámleketimizde jas áwladtı bárkámal etip tárbiyalaw, olardıń turmısqa ǵárezsiz qádem qoyıwları ushın barlıq zárúr sharayatlardı jaratılıwma, jaslardı mádeniyat, kórkem óner, dene tárbiyası hám sportqa keń qosıw, olardıń informaciya texnologiyaları boyınsha sawatlı adamlıǵın asırıw, jaslar ortasında kıtapxanlıqtı targ'ib qılıw, hayal-qızlar bandligini támiyinlewge hám usınıń menen birge, jaslarda zamanagóy isbilermenlik kónlikpelerin qáliplestiriw hám jańa jumıs penenorınlarındı jaratıw arqalı olardıń bandligini támiyinlew, jas óspirimler ortasında huqıqbuzarliklar hám ayıpkerlik profilaktikasın nátiyjeli shólkemlestiriw, shańaraqqa tiyisli ajırasıwlardıń aldın alıw, jetkinshekte bekkem patriotlıq ideyası hám de qatań puqaralıq pozitsiyasini qáliplestiriwge qaratılǵan jumıslar mamlaktimiz aldında turǵan jaslarǵa tiyisli mámleket siyasatınıń zárúrli wazıypalarınan bolıp qolaveradi.