Tema: Zamanagóy kompyuterlerde mikroprosessorlardan paydalanıw

Mikroprotsessorlar haqqında tiykarǵı túsinikler
Mikroprotsessor (MP) jeke kompyuter (SHK) dıń oraylıq blokı bolıp, ol mashinanıń barlıq blokları jumısın basqarıw hám de informaciya ústinde arifmetik hám logikalıq ámellerdi orınlaw ushın mólsherlengen. Mikroprotsessor quramına tómendegi apparatlar kiredi.
Basqarıw apparatı (BQ): mashinanı hámme bloklarına kerekli waqıtta anıq basqarıw signalların qáliplestiredi hám uzatadı (basqarıwshı impulslarni), bul signallar atqarılıp atırǵan ámel ózgesheligi hám aldınǵı ámeller nátiyjeleri menen belgilenedi; atqarılıp atırǵan ámel isletetuǵın yad yacheykalari adreslerin qáliplestiredi jáne bul adreslerdi EHM ni uyqas bloklarına uzatadı ; basqarıw apparatı impulslardiń tayanshli izbe-izligin taktli impulslar generatorınan aladı.
Arifmetik-logikany apparat (AMK) — sanlı hám belgili informaciya ústinde barlıq arifmetik hám logikalıq ámellerdi orınlaw ushın mólsherlengen (SHK lardiń birpara modellerinde ámellerdi atqarılıwın tezlestiriw ushın qosımsha matematikalıq soprocessor jalǵanadı ).
Mikroprotsessorli yad (MPX) — mashina islewiniń bawırlas ırǵaqlarındaǵı esaplawlarda tikkeley isletiletuǵın informaciyanı qısqa waqıt saqlaw, jazıw hám uzatıw ushın mólsherlengen; MPX registrlar tiykarında qurıladı hám mashinanıń joqarı operativligin támiyinlew ushın isletiledi, sebebi tiykarǵı yad (AX) tez isleytuǵın Mikroprotsessordiń nátiyjeli islewi ushın kerek bolǵan maǵlıwmattı jazıw, qıdırıw hám oqıw tezligin mudamı da támiyinleyvermaydi. Registrlar — hár qıylı uzınlıqtaǵı yaddıń tez isleytuǵın yacheykalari (1 báyit standart uzınlıqqa iye bolǵan hám operativligi salıstırǵanda tómenlew AX yacheykalaridan ayrıqsha bolıp esaplanıw ).
Mikroprotsessordiń interfeysli sisteması SHKniń basqa apparatları menen jalǵaw hám baylanıs qılıw ushın mólsherlengen, ol óz ishine MPniń ishki interfeysi, buferli eslep qalıw registrlari hám kirgiziw-shıǵarıw portların (KCHP), basqarıw sxemaları hám sistemalı shinani aladı.
Interfeys (interface) — kompyuter apparatların óz-ara maslaw hám baylanıs apparatları kompleksi bolıp, olardıń óz-ara nátiyjeli islewin támiyinleydi.
Kirgiziw-shıǵarıw portı (I/O port ) — jalǵaw texnikalıq aviyurasi bolıp, mikroprotsessorga basqa apparatlardı jalǵaw imkaniyatın beredi.
Taktli impulslar generatorı chastotası jeke kompyuterdiń tiykarǵı xarakteristikalarınan biri esaplanadı hám kóp tárepten onıń islew tezligin anıqlaydı, sebebi mashina daǵı hár bir ámel málim ırǵaqlar sanı davonida atqarıladı.
Sistemalı shina — kompyuterdiń tiykarǵı interfeysli sisteması bolıp, ol kompyuterdiń barlıq apparatları arasındaǵı óz-ara jalǵanıwdı hám baylanıstı támiyinleydi.
Sistemalı shina tómendegilerdi óz ishine aladı :
• bahalardıń kodlı shinasi (AQSH), ol operand sanlı kodınıń (mashina sózi) hámme razryadların parallel uzatıw ushın sımlar hám jalǵaw sxemaların óz ishine aladı ;
• adrestiń kodlı shinasi (AQSH), ol tiykarǵı yad yacheykalariniń hám sırtqı apparat kirgiziw-shıǵarıw portlarınıń adresleri kodınıń hámme razryadların parallel uzatıw ushın sımlar hám jalǵanıw sxemaların óz ishine aladı ;
• kórsetpelerdiń kodlı shinasi (KKSH), ol mashinanıń hámme bloklarına kórsetpelerdi (basqarıwshı signallardı, impulslarni) uzatıw ushın sımlar hám jalǵanıw sxemaların óz ishine aladı ;
• támiynat (tok) shinasi, ol energo támiynat sistemasına SHKniń blokların jalǵaw ushın sımlar hám jalǵanıw sxemaların óz ishine aladı.
Mikroprotsessorlar haqqında sóyler ekenbiz tiykarǵı zárúrli túsiniklerge toqtalıp utishimiz kerek boladı. Mirkoprotsessorga salıstırǵanda ámel orınlawshı hár qanday sırtqı apparat periferiya dep ataw múmkin.
Registr- apparatlardıń ayriqsha teńlikler birlespesin ańlatadı, olardıń wazıypası maǵlıwmatlardı saqlaw hám de maǵlıwmatlarǵa operativ murojat qılıw múmkinshiligin beredi. Bul apparatlar integral sxemada triggerlarda paydalanıladı. Trigger óz gezeginde tranzistor ótkeriwshilerde ámelge asıriladı (yaǵnıy elektron giltler). N trigger registrda N bıyt maǵlıwmattı túsiniw múmkin.
Port -sonday sxemaki ádetde ózine bir qansha registrlarni qamtıp alıwshı hám de jalǵanıw múmkinshiligin beretuǵın qural bolıp tabıladı, mısalı pereferiya apparatı mirkoprotsessorni sırtqı shinasiga jalǵanıwında kóriwimiz múmkin. Ámelde xar mikrsxema hár túrlı maqsetler ushın isletiledi. Shaxsiy kompyuterde hár bir port ayriqsha unikal nomerine iye boladı. SHuni aytıp ótkelzki portlardı nomeri mánisan registrlardiń kiritip shıǵarıw adresi bolıp xızmet etedi. Soniń menen mánzil keńligi tiykarǵı yad hám kiritip shıǵarıw portı menen kesilispeydi.