Tema: Web texnologiyalar haqqinda

Internet global kompyuter tarmaǵı

Internet bul birden-bir standart tiykarında iskerlik kórsetiwshi jáhán global kompyuter tarmaǵı bolıp tabıladı. Onıń atı «tarmaqlararo» degen mánisti ańlatadı. Ol jergilikli (lokal) kompyuter tarmaqlardı birlestiruvchi informatsion sistema bolıp, óziniń bólek informaciya maydanına iye bolǵan virtual jıynaqtan dúziledi.

Internettiń payda bolıwı tariyxı 60 -jıllardıń aqırında Amerika húkimeti tárepinen tiykar salınǵan ARPANet (Advanced Research Projects Agency shólkemi) esaplaw tarmaǵına barıp taqaladı. Tarmaq áskeriy shólkemlerge xızmet etken.

1980 jıllar baslarında maǵlıwmatlardı uzatıwdı basqarıw protokolı TCP/IP (Transmission Control Protocol / Internet Protocol) ga tiykar solindi. Shama menen sol waqıtta belgili boldıqı, TCP/IP den túrli milliy hám xalıq aralıq dárejedegi kompyuter tarmaqların bólewde paydalanıw múmkin.

1989 jıldıń aqırında ARPANet jetilisken halǵa jetip keldi, lekin bul waqıtqa kelip kóplegen univetsitetlar hám ilimiy mákemeler Internetge jalǵanǵan edi. 1990 jıllar baslarında korporatsiyalar da Internetten elektron pochta arqalı maǵlıwmatlar almaslawda aktiv qatnasıw etardilar. Ol waqıtlarda Milliy Ilimiy fond kommerciya maqsetinde Internetten paydalanıwdı ta'qiqlagan edi. 1991 jılda bul sheklew biykar etiledi hám Internetten shólkem, shólkem, húkimetlik emes shólkemleriniń paydalanıw dárejesi arttı, sonıń menen birge, kommerciya maqsetinde Internetten keń paydalanila baslandı (Internet magazinlar, Internet reklamalar hám t.b. ).

1993 jılda birinshi web-brauzer Mosaic payda boldı. Internet, oǵan jalǵanǵan tarmaqqa kiretuǵın barlıq kompyuterlerdiń óz-ara maǵlıwmatlar almaslaw múmkinshiligin jaratıp beredi. Óziniń kompyuteri arqalı internettiń xar bir klienti basqa qala yamasa mámleketke informaciya uzatıwı múmkin. Mısalı, Vashington daǵı Kongress kitapxanası katalogın kórip shıǵıwı, Npyu - Yorkdagi Metropoliten muzeyiniń aqırǵı kórgezmesine qoyılǵan pát menen tanısıwı, xalıq aralıq ánjumanlarda qatnasıwı, bank mámilelerin ámelge asırıwı hám hátte basqa mámleketlerde jasawshı tarmaq klientleri menen sha'mat oynawı múmkin.

Internet XX ásirdiń eń ullı jańa ashılıwlarınan biri esaplanadi. Bul jańa ashılıw sebepli pútkil jáhán boylap yoyilib ketken júz millionlap kompyuterlerdi birden-bir informatsion mu'itga biriktiriw múmkinshiligi tuwıldı.

Paydalanıwshı kózqarasınan analiz etetuǵın bolsaq, internet birinshi náwbette tarmaq klientlerine óz-ara maǵlıwmatlar almaslaw, virtual ushırasıw imkaniyatın jaratıp beretuǵın " informatsion magistral" wazıypasın oteydi, ekinshiden bolsa ol jaǵdayda ámeldegi bolǵan maǵlıwmatlar bazası kompleksi dúnya bilimler bazasın quraydı. Bunnan tısqarı internet búgingi kúnde dúnya bazarın úyreniwde, marketing jumısların shólkemlestiriwde zamanagóy biznestiń eń zárúrli qurallarından birine aylanıp barıp atır. Oǵan tiykarınan internetge balanısh hám odan paydalanıwdıń tiykarǵı texnikalıq quralın shaxsii kompyuterler quraydı. Onıń múmkinshiliklerin keńeytiw V4 YH oǵan mikrofon, videokamera, dawıs chixargich (audiokoionka) hám basqa ko'shimcha apparatlar jalǵanıwı múmkin. Internet xızmeti " internet provayderlari" járdeminde baylanıs kanalları arqalı ámelge asıriladı. Baylanıs kanalları retinde telefon tarmoi, kabelli kanallar, radio hám kosmos baylanıs sistemalarınan paydalanıw múmkin.

Internet tarmoi dıń tiykarǵı yacheykalari bul jeke kompyuterler hám olardı óz-ara barlaytuǵın lokal tarmaqlar bolıp tabıladı.

Internet bólek kompyuterler ortasında baylanıs ornatibgina qalmay, bálki kompyuterler gruppaın óz-ara birlestiriw imkaniyatın xam beredi. Eger qandaydabir jergilikli tarmaq tikkeley internetge jalǵanǵan bolsa, ol túrde usı tarmoning xar bir jumısshı stanciyası Internetge jalǵanıwı múmkin. Sonıń menen birge, internetge ǵárezsiz túrde jalǵanǵan kompyuterler xam bar. Olardı xost kompyuterler (host — basshı ) dep ataydılar. Tarmaq ka jalǵanǵan xar bir kompyuter óz adresine iye jáne onıń járdeminde jáhándıń qálegen noqatı daǵı qálegen klient onı tapa alıwı múmkin.

Internet bul internet texnologiyası, programma taǵaminoti hám protokolları tiykarında islengen, xamda maǵlıwmatlar bazası hám elektron hújjetler menen kollektiv túrde islew imkaniyatın beretuǵın kárxana yamasa kontsern kólemindegi birden-bir informatsion mu'itni quraytuǵın kompyuter tarmoi bolıp tabıladı.

Internet basqa kompyuter tarmaqlarınan tómendegi menen parıq etedi. Bir yamasa bir neshe serverlerden islengen tarmaq klienti odaǵı elektron hújjet, maǵlıwmatlar bazası hám fayllardan paydalanıw ushın, olardıń qaysı serverde, qaysı direktoriyada qanday at menen saqlanganligini, olarǵa kirisiw usıl hám shártlerin biliwi zárúr boladı.

Server bul basqa kompyuter hám programmalarǵa xızmet kórsetetuǵın kompyuter yamasa programma bolıp tabıladı. Yaoni basqa kompyuterlerge óziniń fayllarınan paydalanıwǵa ruxsat beretuǵın kompyuter Server esaplanadi. Bir kompyuterde talayǵana Server islewi múmkin.

Internette bolsa bunday qolaysızlıqlardı aldı alınǵan bolıp, onıń paydalanıwshısı bunday maǵlıwmatlardı biliwi shárt emes. Bunnan tısqarı internet tarmoida ámeldegi bolǵan barlıq elektron hújjet hám maǵlıwmatlar bazasın giper balanıshlar járdeminde óz-ara balab birden-bir informatsion mu'it qurıw, ol jaǵdayda qolay informatsion qıdırıw sistemaların shólkemlestiriw múmkin boladı.

Internet óz - ózin qáliplestiriwshi hám basqarıwshı quramalı sistema bolıp, tiykarınan ush strukturalıq bólekten shólkemlesken bolıp tabıladı:

• Texnikalıq

• Programmalıq

• Informatsion

Internettiń texnikalıq strukturalıq bólegi xar qıylı túrdegi hám tipdagi kompyuterler, baylanıs kanalları (telefon, sputnik, shıyshe talshıqlı hám basqa túrdegi tarmaq kanalları ), xamda tarmaq texnikalıq quralları kompleksinen shólkemlesken bolıp tabıladı. Internettiń bul texnikalıq qurallarınıń barlıǵı turaqlı jáne waqtınshalıq tiykarda iskerlik kórsetiwi múmkin. Olardan qálegen birewiniń waqtınshalıq isten shıǵıwı Internet tarmoi dıń ulıwma iskerligine hesh taosir etpeydi.

Internettiń programmalıq taǵaminoti (strukturalıq bólegi) tarmaqqa jalǵanǵan túrme-túr kompyuterler hám tarmaq quralların birden-bir standart tiykarında (birden-bir tilde) ushırasıw, maǵlıwmatlardı qálegen baylanıs kanalı járdeminde uzatıw dárejesinde qayta islew, informaciyalardı izlep tabıw hám saqlaw, xamda tarmaqta informatsion qawipsizlikti taǵaminlash sıyaqlı zárúrli wazıypalardı ámelge asırıwshı programmalar kompleksinen ibarat esaplanadi.

Internettiń informatsion strukturalıq bólegi Internet tarmoida ámeldegi bolǵan túrli elektron hújjet, grafik súwret, audio jazıw, video suwret hám xokazo kórinistegi informaciyalar kompleksinen shólkemlesken bolıp tabıladı. Bul strukturalıq bólektiń zárúrli qásiyetlerinen biri, ol pútkil tarmaq boylap bólistiriliwi múmkin. Mısalı, jeke kompyuterińizda oqıtıp atırǵan elektron sabaqlıǵıngizning teksti bir derekten, súwretleri hám dawısı ekinshi derekten, video suwret hám izo'lari bolsa úshinshi derekten yirilishi múmkin. Sonday etip, tarmodagi elektron hújjetti óz-ara maslasıwshı giper balanıshlar" arqalı bir neshe derekler kompleksi kórinisinde shólkemlestiriw múmkin eken. Nátiyjede millionlap óz-ara balanǵan elektron hújjetler kompleksinen shólkemlesken informatsion mu'it payda boladı.

Bir xarashda internettiń texnikalıq strukturalıq bólegi menen informatsion quramı óz-ara uqsas sıyaqlı tuyuladi. Sebebi eki túrde xam biz " birni kópshiligilikka" usılda islengen oboektlar bolmıslıǵına dus kelamiz. Tiykarınan bunday emes. Texnikalıq noqatı názerden internette ámeldegi bolǵan qálegen kompyuter kóplegen (millionlap ) kompyuterler menen balanǵan boladı. Bunday balanısh " TARMOQ" (Net) dep ataladı. Informatsion noqatı názerden internette eolon etilgen xar bir elektron hújjet, tarmodagi bir neshe hújjetler menen óz-ara balanıshda bolıwı múmkin. Bul túrde gi informatsion boliqlik " to'r" (Web) atınıń alǵan.

Sonday etip, " tarmaq" (Ne1) haqqında sóz júrgizilgende óz-ara balanǵan kompyuterler kompleksi tushunilsa, " to'r" (Web) haqqında sóz júrgizilgende bolsa birden-bir informatsion mu'itni quraytuǵın elektron hújjetler kompleksi túsiniledi.

Ámeliyatda internettiń real, fizikalıq balanıshlar arqalı shólkemlesken tarmoidagi kompyuterler menen virtual informatsion fazoni quraytuǵın elektron hújjetleri xar qıylı adresler járdeminde ańlatpalanıladı. Internet quramına kirgen xar bir kompyuter tórt bólekten shólkemlesken óz adresine iye, mısalı : 142. 26. 137. 07. Bul mánzil IR (Internet Rrotocol) mánzil dep ataladı. Internetge turaqlı jalǵanǵan kompyuterler ózgermeytuǵın IRadresga iye boladı. Eger kompyuter paydalanıwshısı internetge tek waqtınshalıq islew ushın jalǵanatuǵın bolsa, ol túrde bul kompyuter waqtınshalıq IRadresga iye boladı. Bunday IR mánzil dinamikalıq 1 R mánzil dep ataladı.

Tarmaqta ámeldegi bolǵan qálegen kompyuter 1 Radresini bilgen túrde, oǵan xar qıylı kórinistegi sorawlar menen shaqırıq etiwi múmkin boladı. Bul sorawlar sol kompyuterde saqlanıp atırǵan elektron hújjetler, maǵlıwmatlar bazası, yamasa bolmasa odaǵı qandayda bir bir programmanı isletiwge, sol kompyuter quramına kirgen texnikalıq resurslar múmkinshiliginen paydalanıwǵa tiyisli bolıwı múmkin hám xokazo.

Internet informatsion mu'itini quraytuǵın elektron hújjetlerdiń xar biri kompyuterlerdiń 1 Radreslaridan basqa ózleriniń tákirarlanmas, unikal adreslerine iye. Bul adres URL (Uniform Resource Locator) adres dep ataladı. Mısalı, Ózbekstan Respublikası xukumatining rásmiy informaciyaları, Joqarı jıynalıs qararları haqqında maǵlıwmat beretuǵın elektron saxifa adresi www.gov. uz

Eger Internet tarmoi de qandayda bir bir hújjet eolon etilgen bolsa, ol birden-bir tákirarlanmas URLadresga iye. Kompyuterde bir at menen eki fayl ámeldegi bolmaǵanı sıyaqlı, internette xam eki elektron hújjet birdey URL adreske iye bolmaydı.

Internettiń eki tiykarǵı funktsiyası bar. Bunıń birinshisi informatsion funktsiya bolsa, ekinshisi bolsa kommunikatsion funktsiya bolıp tabıladı.

Internettiń informatsion funktsiyası birinshi náwbette tarmaq paydalanıwshılarına talap atırǵan informaciyalardı operativlik menen jetkiziw bolsa, ekinshiden ol informaciyalardı keń ommaga, jáhán kóleminde ni'oyatda tez suroatda eolon qılıw (jarıyalaw ) múmkinshiligi bar ekenligi menen ańlatpalanadı. Internettiń joqarı pát menen rawajlanıwı ǵalaba xabar iskerliginde hám baspachilikda keń múmkinshilikler ashıp berdi. Mısalı, internet járdeminde Npyu Yorkdagi yamasa Frantsiya daǵı eń sońǵı xabarlardı Tashkentke jetkiziw, gazeta hám o'kuv sabaqlıqlardı tayarlaw, jarıyalaw, xamda olardı keń oqıwshılar toparına tarqatıw, Házirgi ámeldegi usıllardan bir neshe on ese arzan, tez hám natiyjelilew boladı.

Maǵlıwmat ushın : Házirgi kúnde 240 saxifali tayın oqıw qóllanbanı tipografik usılda 10000 nusqada baspadan shıǵarıw jáne onı tarqatıw 910 million sum mabla talap qilsa, onıń elektron nusqasın tayarlaw hám internet betine jaylastırıw ushın bolsa 78 júz mıń sum mabla zárúr boladı, sonlıqtan odan paydalanıwshılar sanınıń shegarası bolmaydı.

Internettiń kommunikatsion funktsiyası paydalanıwshılardıń aralıqtan turıp óz-ara ushırasıw múmkinshiligin jaratıp beriliwi menen ańlatpalanadı. Buǵan mısal jol menende internet elektron pochtası, internet telefon hám real waqıt oraliidagi tikkeley xabar almaslaw, Chat konferenciya járdeminde ámelge asırılıp atırǵan eki tárep baylanısilardı keltiriwimiz múmkin. Bunnan tısqarı internettiń kommunikatsion funktsiyası onıń paydalanıwshılarına videomuloqot qılıw, videokonferentsiyalar uyushtirish, bir qaladen turıp ekinshi qala kóshelerin (aralıqtaǵı Web kameralar járdeminde) tamasha qılıw hám muzeylerine keliw, xamda tábiyaat tábiyat kórinisilerinen roxatlanish múmkinshiliklerin jaratıp beredi.

Joqarı de kórip shıqqan internettiń informatsion hám kommunikatsion funktsiyaları ulıwma alǵanda ádetdegi ámeldegi baylanıs quralları hám ǵalaba xabar sistemaları funktsiyaların tákirarlayotgandek tuyuladi. Tiykarınan xam sonday, tek endi ol ulıwma jańa múmkinshilik sheńberinde: tez, qolay hám sapalı, eń zárúrli i bolsa ekonomikalıq tárepten arzan kóriniste ámelge asıriladı. Bul texnologiyanıń taǵı eń zárúrli qásiyetlerinen biri, bunda informaciya dárekleri, baylanıs kanalları hám texnikalıq qurallardan bir waqtıniń ózinde jámáát bolıp paydalanıw múmkinshiliginiń bar ekenligi bolıp tabıladı. Internette baylanıs qılıw, informaciyalardı yiish hám eolon (baspa ) qılıwdıń arzanlıǵı sebebi xam áne sonda bolıp tabıladı. Bunday múmkinshilikler moxiyatini tereńrek biliw ushın internettiń ózi qanday islewin, informaciyalar qaysı principler hám usıllar járdeminde uzatılıwı, qayta isleniwinı úyreniwimiz zárúr boladı.