Tema; Voleybol jarislarin sho’lkemlestiriw ham o’tkeriw

10. 1. Jarıs qaǵıydası
Chempionatning maqseti hám wazıypaları :
- Ózbekstanda voleybolni jáne de ǵalabalastırıw ;
- voleybolni rawajlandırıw hám jámáátlerdiń sport sheberligin asırıw ;
- mámleket birden-bir sport klassifikaciyası talaplarına muwapıq voleybolchilarga sport razryadların rásmiylestiriw;
- kúshli klublardı anıqlaw hám Aziya jarıslarında qatnasıw ushın
mámleket terme jámáátin dúziw.
Jarısqa basshılıq qılıw.
Jarıslar FIvB - Xalıq aralıq voleybol Federatsiyasi tárepinen tastıyıqlanǵan rásmiy qaǵıydalar boyınsha ótkeriledi. Oyınlarda “Mikasa” firmasınıń MvP 200 reńli topları qollanıladı.
Jarısqa basshılıq qılıw juwapkerligi Ózbekstan voleybol federatsiyasiga júkletiledi.
Jarıs oyınların Respublika arbitrler awqamı tárepinen tastıyıqlanǵan arbitrler toparı basqaradi. Jarıstıń bas arbitri wazıypasına milliy taypa daǵı arbitr tayınlanadı.
Jámáátlerdi qabıllaw, jaylastırıw hám jarıs ótkeriw jayların tayarlaw jarıs ótkerilip atırǵan qala klubı moynına júkletiledi.
Mıymanxana, awqatlanıw hám sapar ǵárejetleri muwapıq jámáát klubları tárepinen oraladı.
Jarıs ótkeriw jayı hám waqıtı.
Chempionatni ótkeriw tártibi, sisteması, jayları hám waqıtı qatnasıwshı jámáátler sanına qaray chempionatdan 1 ay aldın daǵaza etiledi.
Jarıs qatnasıwshıları.
Chempionatda klublar jámáátleri, valantyor sport jámiyetleri, shólkem hám kárxanalar, wálayatlar, Qaraqalpaqstan Respublikası hám Tashkent qala terme jámáátleri qatnasıwı múmkin.
Ózbekstan voleybol Federatsiyasining ijroiya komiteti sheshimine muwapıq chempionatda qatnasıw qálewin bildirgen jámáátler O'vF esap beti... .... .....ga... .... ..... swm muǵdarında aǵzalıq badali ushın aqsha ótkeriwleri kerek. Chempionatda qatnasıwdı tastıyıqlaytuǵın xabarnoma... ....jıl... ... oktyabrgacha usınıs etiliwi shárt. Bul múddetten kesh usınıs etilgen xabarnoma qabıl etińmeydi hám jámáát chempionatda qatnasıw huqıqınan juda etiledi.
Chempionatda qatnasıw huqıqın alǵan jámáát quramı 22 kisi, sol atap aytqanda 18 dana oyınshılar, 2 tárbiyashı, shıpaker hám jámáát basshısınan ibarat bolıwı múmkin.
Jámáát quramına ko'pi menen 2 dana sırt el oyınshıları federatsiya ruxsatı menen tartinishi múmkin.
Nátiyjelerdi anıqlaw.
Chempionatda jámáátlerdi gruppalarǵa bóliniwi yamasa bólindisligi qatnasıwshı jámáátler sanına qaray belgilenedi. Jarıslar hám qatnasıwshı jámáátler sport bazasında “tur” formasında aylanba sistema boyınsha ótkeriledi. Chempionat kesteindegi orınlar barlıq túrlerde ótkerilgen oyınlarda tóplanǵan ochkolar jıyındısına qaray anıqlanadı. Jeńis ushın jámáátke 2 ochko, jeńiliw ushın 1 ochko, oyınǵa kelmegenligi ushın 0 ochko beriledi.
Eki yamasa odan artıq jámáátler birdey ochkolar sanın toplaǵan bolsa,
orınlar tómendegi kriteryalar tiykarında anıqlanadı :
a) barlıq ushırasıwlardaǵı partiyalar qatnası ;
b) barlıq ushırasıwlardaǵı toplar (esap ) qatnası ;
c) óz-ara ushırasıwlardaǵı partiyalar qatnası ;
d) óz-ara ushırasıwlardaǵı toplar (esap ) qatnası.
Eger qaysı bir jámáát ushırasıw dawamında oyındı dawam ettiriwden waz kechsa, ol chempionatda qatnasıw huqıqınan juda etiledi, barlıq Ushırasıw nátiyjeleri biykar etiledi hám oǵan O'vFning “Íntızam Kodeksi”ga muwapıq járiyma ilajları kóriledi. Bul jámáátke qarsı ushırasıw ótkergen barlıq jámáátler 3:0 (25:0; 25:0; 25:0) esabında jeńimpaz dep tabıladı. Eger qandayda bir-bir jámáát chempionatda ótkeriletuǵın barlıq oyınlardıń yarımınan kamiga kelgen bolıp, keyingi qandayda bir-bir túrge kelmese, bul jámáátke da joqarıda belgilengen tártipte járiyma ilajları kóriledi.
Xoshametlew.
Mámleket chempionı mártebeine iye bolǵan bıyılǵı jılda orta ulıwma bilim beriw mektep, KHKlari yamasa ALlarni bitirgan jámáát oyınshıları Ózbekstan Respublikası dene tárbiyası hám sport ministrliginiń O'zDJTSU hám de wálayatlardaǵı OO'Yulari dene tárbiyası fakultetlerine jeńillikli tiykarda qabıl etińiw huqıqın beretuǵın sertifikatın alıwǵa muyassar boladılar.
Chempion jámáát kóshpeli Kubok, qımbat bahalı sıylıqlar, diplomlar hám altın medallar menen táǵdirlenedi. 2- hám 3-orındı iyelegen jámáátler qımbat bahalı sıylıqlar, muwapıq diplomlar, gúmis hám bronza medalları menen táǵdir-lanadilar. Oyınshılar Ózbekstan chempionati hám basqa jarıslarda qatnasıw etip kelgen nátiyjelerine tiykarınan Ózbekstan birden-bir sport klassifikaciyaında belgilengen normativ talaplarǵa muwapıq náwbettegi sport razryadları menen táǵdirlanishga muyassar boladılar.
Jarıs ótkeriw sistemaları.
Birinshi náwbette, oyın sistemasın tańlawdan aldın tómendegi wazıypalar esapqa alınıwı kerek. Onı ótkeriw múmkin bolǵan múddeti, qatnasıw -chilarning sport tayınlıǵı dárejesi, jarıstı ótkeriw ushın aymaqlıq jaylasıw tuwrısında maǵlıwmatlar ámeldegi bolıwı kerek. Jarıslar aylanba, utılǵan shıǵıp ketetuǵın hám aralas sistemalar tiykarında ótkeriledi. Aylanba sistema boyınsha ótkeriletuǵın jarıslar kóp waqıt talap etedi, bul
onıń tiykarǵı hálsiz tárepi bolıp tabıladı.
Aylanba sistema boyınsha oyın kalendarı tómendegishe dúziledi.
Oyınlardıń gezegi arnawlı keste járdeminde anıqlanadı. Barlıq jámáátler
qorra taslaw tiykarında tártip nomerlerin aladılar. Sonnan keyin jarıstıń hár
bir kúninde qaysı jámáátler (shekte túsken nomer boyınsha ) bir-biri menen gezlesiwi keste járdeminde anıqlanadı. Eger qatnasıw etiwshi jámáátler sanı toq bolsa, ol jaǵdayda hár kúni bir jámáát qawıs ishinde nomeri kórsetilgen jámáát menen ushrasatuǵın kún (jámáát joq ekenligi) dem aladı.
Keste dúziwde qatnasuvshılar sanına qaray vertikal sızıqlar sızıp shıǵıladı. Sızıqlar tiykarınan toq alınadı. Mısalı 7, 8 jámáát qatnasuvida 7, 910 jámáát bolǵanda 9 vertikal sızıq sızıp alınadı.
Ol jaǵdayda qatnasuvshılar nomeri (shek nátiyjesine tiykarınan ) tómendegishe jazıladı :
birinshi sızıq tagida 1 nomeri qóyıladı, bir sızıqtan keyin 2 nomeri, taǵı birden keyin 3 nomeri hám taǵı basqa. Joqarıdaǵı ekinshi sızıqtan baslap, keyingi cifrlardıń jaylasıwın dawam ettiremiz: 4 nomeri, birden keyin 5 nomeri hám taǵı basqa. Aqırǵı, jup nomer ámeldegi bolǵanda joqarıdaǵı nomerler janına jazıladı.
Odan keyin 1 den 5 ke shekem nomerler iymek sızıq boyınsha úlginde kórsetilgeni sıyaqlı jazıp shıǵıladı
Aylanba sistema. Aylanba sistema boyınsha hámme qatnasuvshı jámáátler birbirlari menen ushırasıwadı. Jarıslashuvchilarning kúshleri ortasındaǵı qatnasın aylanba usıl, ásirese obiektiv anıqlawǵa múmkinshilik beredi. Bul sistema tosınarlı nátiyjeler aldın aladı hám sportshılar tayınlıǵın tekseriwge hám jeńimpazlardı anıqlawǵa tolıq múmkinshilik beredi. Nomerlerden hár bir vertikal sızıqtıń ońınan baslap atqaratuǵın juplıq kelip shıǵadı hám olar birinshi sızıqtıń tómeninen joqarısına, ońından shepine, ekinshi vertikal sızıqtıń joqarısınan tómenine qaray jazıladı.
Shep tárepte turǵan jámáátler maydan iyeleri esaplanıp, olar qonaq jámáátlerdiń sport kiyiminen reńi menen parıq etetuǵın ekinshi sport kiyimine da ıyelewleri kerek. Shıǵıp ketiw sisteması. Utılǵan shıǵıp ketiw tártibinde ótkerilip atırǵan jarısta ushırasıwda jeńiliske ushıraǵan bolǵan jámáát jarıslardan shıǵıp ketedi. Bul tártiptiń kemshiligi sonda, oyın nátiyjesi tosınarlı bolıwı da múmkin. Ústinligi sonda, kóp sanlı jámáátler qatnasıp atırǵan jarıslardı ótkeriw ushın azǵantay waqıt kerek boladı. Jarısta qatnasıw jetip atırǵan jámáátler sanı 4, 8, 16, 32 hám taǵı basqa bolǵanda, hámme qatnasuvshılar jarıstıń birinshi túrinen qatnasıwadı. Juplıqlar tártip nomerleri joqarıdan tómenge qaray dúziledi.
Eger jámáátler sanı 2 dıń dárejesine ese bolmasa, ol jaǵdayda ayırım jámáátler (shek nátiyjesine kóre) ekinshi davradan baslap qatnasadılar. Kesteni sonday dúziw kerek, ekinshi túrde atqaratuǵın jámáátler sanı teń bolıwı kerek. Birinshi davrada neshe jámáát qatnasıwı tómendegi formula menen anıqlanadı :
(A - 2 n ) x 2, bunda A - jámi jámáátler sanı ; n - qatnasatuǵın jámáátler sanına jaqın bolǵan dáreje. Mısal ushın, 11 jámáát qatnasatuǵın jarıs alınatuǵın bolsa; 11 ge bawırlas san 8 boladı.
Shıǵıp ketiw sisteması boyınsha oyında ushrasatuǵın jámáátlerdi jaylasıw tártibi. Birinshi túrde 6 jámáát oynawı kerek. Ekinshi davradan baslap
atqaratuǵın jámáátler ushın 2 joqarıdaǵı hám 2 tómendegi nomerler belgi-lanadi. Barlıq nomerler (birinshi davrada atqaratuǵın nomerler de) kestede joqarıda hám tómende jaylasqan jámáátler ortasında teń bólistiriledi. Eger jámáátler sanı toq bolsa, ol jaǵdayda ekinshi davradan oyındı baslaytuǵın jámáátlerdiń sanı kesteniń tómeninde joqarıdagiga salıstırǵanda bir artıq boladı. Birinshi davradan oyındı baslaytuǵın jámáátlerde bolsa, kerisinshe, kesteniń joqarısında bir nomer artıq boladı.
Bir jarıs sheńberinde eki sistemadan da paydalanıw múmkin bolıp, bul sistema shártli túrde aralas sistema dep ataladı.
Aralas sistemaǵa muwapıq gruppalar yamasa zonalarda oyın aylanba sistemada, keyininen bolsa utılǵan shıǵıp ketiw sistemasında alıp barıladı yamasa kerisinshe bolıwı múmkin.
Oyındıń mánisi hám mazmunı. voleybol arnawlı maydanshanıń ortasından tor menen ajıratılǵan bólimlerinde 2 jámááttiń top jardeminde ámelge asıratuǵın jarıslashuvidan ibarat sport oyını bolıp tabıladı.
Oyındıń maqseti - toptı tor ústinen raxip maydanshasına túsiriw hám radibni naǵız ózinday háreketine jol qoymawdan ibarat. Bunda jámáát top menen 3 ret oynaw huqıqına iye (tosıq qoyıwda top menen 1 ret oynaw - bul 4-shi múmkinshilik). Oyın toptı oyınǵa kirgiziw menen baslanadı : top kiritiwshi oyınshı soqqı urıw menen toptı tor ústinen raxip tárepke jóneltiredi. Oyın top maydan sızıqları shegarasınan shıǵıp jerge tushguncha yamasa jámáát oyınshısı qatege jol qo'ygunga shekem dawam etedi.
voleybolda hár bir oyın jaǵdayınıń nátiyjesi, top qaysı jámáát tárepden kiritilgenliginen qaramastan, ochko menen tamamlanadı. Hár bir trener óz sport qánigelikligi boyınsha xalıq aralıq federatsiya tárepinen rásmiy qabıl etilgen jarıs qaǵıydaları, arbitrlerdiń funksional iskerligi hám olardıń rásmiy belgilerin biliwi shárt.
10. 2. Jarıs ótkeriwdiń shólkemlestirilgen máseleleri
Jarıstı ashılıwı
Jarıslardıń túri (birinshilikler, saralaw jarısları, chempio-natlar, Kubok jarısları, yad turnirlari, Aziya yamasa Olimpiada oyınları hám t.b. ) hám kóleminden (rayon, wálayat, qala, Respublika, Aziya, Evropa, jáhán ) qat'i názer, hár bir jarıs ayriqsha ssenariy hám programma tiykarında ótkeri-ladigan ashılıw hám de jabılıw dástúrleri menen parıq etedi. Jarıstıń ashılıwı hám jabılıwına tiyisli ssenariyda rásmiy programmalardan tısqarı jergilikli, milliy hám ulıwmadunyalıq dástúrler, úrp-ádetler, úrp-ádetler hám de úrp-ádetlerge tán túrli ko'ngilochar ilajlar (artistler, jazıwshı hám shayırlar, mámleket hám jámiyetlik ǵayratkerleriniń shıǵıwları hám t.b. ) jay alıwı múmkin.
Jarıstıń ashılıw hám jabılıw ssenariysida belgilengen programma aldın -den puqta islep shıǵıladı, talqılaw etiledi hám shólkemlestirilgen komitet tárepinen tastıyıqlanǵanınan keyin tayarlıq procesi shólkemlestiriledi.
Tómende úlgi retinde jarıstıń ashılıw hám jabılıw dástúrine tiyisli
ssenariy keltirilgen:
- jarıstıń ashılıwı : jarıstıń bas arbitri muzıka sesleri astında qatnasıwshı jámáátlerdi maydanǵa alıp shıǵadı hám olardı saflantirib jaylastıradı ;
- bas arbitr jámáátler itibarın kórsetpe (komanda ) menen shólkemlestirilgen komitet
“orayi”ga qaratadı hám bayramvor túrde kelip shólkemlestirilgen komitet baslıǵına qatnasıwshı jámáátlerdiń jarıstıń ashılıwına sap tartganlari haqqında maǵlıwmat beredi;
- shólkemlestirilgen komitet baslıǵı qısqasha jarıstıń maqseti jáne social-siyasiy áhmiyeti haqqında gáp júrgizip, qutlıqlaw sózin eń húrmetli shaxs (baslıq yamasa baslıq atınan qutlıqlaytuǵın shaxs ) ga beredi;
- qutlıqlaw sózi juwmaqlanǵanınan keyin, bas arbitr qatnasıwshı jámáátler názerin mámleket bayraǵina jaylastırılǵan tárepke qaratadı ;
- mámleket maqtaw qosıǵı yangraydi, mámleket bayraǵina kóteriledi;
- mámleket maqtaw qosıǵı tugab, Mámleket bayraǵina kóterilganidan keyin bas arbitr jarıs qatnasıwshılarına shaqırıq etip, olarǵa saw-salamatlıq, jarıs
oyınlarında uqıp hám joqarı nátiyjeler tileydi;
- bas arbitr qatnasıwshı jámáátlerdi muzıka sesi astında maydannan alıp
shıǵadı ;
- jarıstıń ashılıwı dástúrinen keyin jarıs kestesi boyınsha birinshi oyında qatnasatuǵın jámáátler maydanǵa keliwedi hám jarıs oyınına tayarlanıwadı.
Jarıstıń jabılıw dástúri
Jarısta qatnasıw etiwshi barlıq jámáátler oyınları juwmaqlanǵanınan
keyin jarıstıń jabılıw dástúri ótkeriledi. Jarıstıń jabılıw dástúrinde jeńimpaz hám bayraqdor jámáátler (ayırım jaǵdaylarda barlıq jámáátler) qatnasıw etedi.
Jarıstıń jabılıw dástúri de arnawlı ssenariy tiykarında o'tka-ziladi. Ssenariyda belgilengen programma juwmaǵında Mámleket bayraǵina túsiriledi hám jarıs jabıq dep daǵaza etiledi.
Jarıstıń juwmaqlawshı nátiyjeleri hám shólkemlestirilgen islerdiń dárejesi boyınsha rásmiy esabat dúziledi hám bul esabattıń nusqaları hár bir jámáát wákillerine usınıs etiledi.