Tereksiman maǵlıwmatlar strukturaları Eger strukturanı quraytuǵın elementler baylanıslılıǵı qatiy tártiplenbegen bolsa, ol halda bunday strukturaǵa sızıqsız malumotlar strukturası dep ataladı. Sızıqsız malumotlar strukturasında elementler arasındaǵı munasábetler qálegen bolıwı múmkin. Sızıqsız strukturanı 3 ayrıqsha belgisi ámeldegi:
- tuzilmani xar bir elementi basqa ixtiyorij elementke shaqırıq qılıw múmkin;
- tuzilmani berilgen elementine usı strukturanıń ixtiyorij sandaǵı elementi shaqırıq etiwi múmkin;
- murojaatlar salmaqlıqǵa, yaǵniy shaqırıwlar ierarxik kóriniske ıyelewi múmkin.
Sızıqsız malumotlar strukturası klassifikatsiyasi:
- ro'yxatlar: sızıqsız eki baylamlı ; kóp baylamlı ;
- daraxtlar: binar terekler; ko'p o'lshemli terekler;
- graflar:jóneltirilgen graf (orgraf);yo'naltirilmagan graf (graf); gipergraf.
Ulıwma alǵanda terekti xam jo'naltirilgan graf deyiw múmkin.
Mısallar.
Quramalı dúzılıwǵa iye bolǵan ob'ektlerdi qayta isleytuǵın programmalıq sistemalarda hár túrlı bólim máseleler sheshiliwi mumkin. vu halda hár bir másele sheshiliwine barlıq ob'ektler kompleksin emes bálki onıń qanday da bólegin qayta isleniwinı talap etedi. Hár bir bólim ob'ektler kompleksine murojatni ańsatlastırıw ushın, hár bir jazıwǵa qosımsha kórsetkishli maydan kiritiledi. Nátiyjede, hár bir elementi bir waqtınnig ózinde bir neshe bir baylamlı kestelerge kiretuǵın kóp baylamlı keste payda boladı.
Tómendegi suwretde kórinip turıptı, olda, eki sızıqlı bir baylamlı keste strukturası berilgen. Olardıń ekewi de birdey elementlerden shólkemlesken. Áne sonday jaǵdaylarda, yaǵnıy áyne bir elementti eki yamasa odan kóp kestelerde isletiletuǵın bolsa, elementlerdi yadta tákirar tashkil etpeslik ushın (bir neshe sızıqlı keste kórinisinde) olardan bir sızıqsız keste payda etemiz hám sol arqalı yadta xar bir element bir ret saqalanadi hám olar arasındaǵı baǵlıqlardı saqlap qalıp mashqalanı sheshiw múmkin. Elementler arasındaǵı munasábetlerdi belgilew ushın elementlerge bir neshe qosımsha ko'rsetkishli maydanlar kiritiledi hám hár bir aldınǵı keste bas kórsetkishilarini uyqas elementlerge jiberip qóyamız.
Kóp baylamlı dizimlerdiń abzallıǵı yaddıń tejalishida bolıp tabıladı. Dizimdiń qandayda bir elementinde ózgertiw etilse, ol barlıq dizimlerge tiyisli esaplanadı. Sol arqalı aldınǵı sızıqlı jaǵdaydagiga qaraǵanda olar menen islew xam ápiwayılasadı. Mısalı, qandayda bir element ma`nisi ózgeretuǵın bolsa, xar bir sızıqlı kestede ózgertiw etip otırıwǵa xojat joq.
Kóp baylamlı dizimlerde qandayda bir másele ózine tiyisli bólim dizim menen tap sızıqlı dizim sıyaqlı ámelge asıriladı hám bunda arnawlı bir kórsetkish majdoni menen atqarıladı. Kóp baylamlı dizimlerdiń taǵı bir abzallıǵı mınada, elementlerdi izlewde waqtıniń tejalishi bolıp tabıladı. Ekenin aytıw kerek, sızıqlı baylanısqan kestelerdi tártiplew múmkinshiliksiz, sebebi bul jerde indeks degen túsinik joq (tártiplew indeks menen baylanıslı túsinik). Usınıń sebepinen elementlerdi tez izlep tappish ushın onı tártipli shólkemlestiriw kerek. Yaǵnıy elementlerdi jaylawda shunaqa jayına jaylanadiki, struktura tártiplenip shıǵıwı kerek. Áne sonday tártipli baylanısqan kestelada elementlerge operativ shaqırıq qılıwdı shólkemlestiriw maqsetinde (mısal ushın tómendegi suwretde) xar bir náwbettegi álippe xarfidan baslanatuǵın elementlerge jóneltiriletuǵın qosımsha kórsetkishli maydan kiritiledi. Bunıń nátiyjesinde sızıqlı tuzilama sızıqsız strukturaǵa aylanadı.
Kóp baylamlı dizimlerden elementti óshiriw onı yaddan pútkilley óshiriw degeni emes. Ol basqa bólekro'yxatlarda qatnasıwı múmkin. Element xesh qaysı bólekro'yxatga kirmagandagina onı yaddan óshiriw kerek. Elementlerdi óshiriwdi ápiwayılastırıw ushın ádetde kóp baylamlı dizimlerde tiykarǵı bolǵan, barlıq elementlerdi ózinde saqlawshı bólekro'yxat ámeldegi boladı. Basqa bólekro'yxatlardan elementti óshiriwde tek oǵan tiyisli kórsetkishler qayta islenedi tek. Tiykarǵı bólim dizimnen element óshiriwde bolsa barlıq dizimlerde kórsetkishler ózgertiliwi hám yad tazalanıwı talap etiledi. Kóp baylamlı dizimlerdiń hár bir elementine usı elementke murojatni esaplaytuǵın esaplaǵısh maydanı qóyıladı. Eger element esaplaǵısh maydanı nol (0) hám kórsetkish maydanı NULL bolsa, ol halda bul element óshiriledi.
Kóp baylamlı dizimlerdiń yadtı tejew qásiyetinen tısqarı, maǵlıwmatlardı tolıqlıǵın támiyinlep beriw qásiyeti de bar bolıp tabıladı, yaǵnıy kóp baylamlı dizimlerdiń bir bóleginde orınlanǵan ózgeris - bólim másele onıń barlıq qalǵan bólimlerinde de málim boladı. Hár bir bólim másele ózin bólim kompleksi menen tap sızıqlı keste menen islegen sıyaqlı isleydi hám bunda baylanıslılıqlardıń málim maydanından paydalanadı. Kóp baylamlı kestediń ózine hosligi tek ǵana odan element óshiriw ámelidagina bilinadi. Sebebi bul halda kóp baylamlı dizimlerden óshirilip atırǵan element qaysı bir bólim kestelerge tiyisli ekenligin biliwimiz jáne onı yaddan óshiriwge ıqtıyat bolıwımız kerek boladı. Eger element bólim kestelerden hesh birine kirmagandagina onı yaddan óshiriw múmkin. Kóbinese elementti óshiriw máselesin tiykarǵı bólim keste hámme elementlerdi óz ishine alıw qásiyeti ápiwayılashtirib beredi. Barlıq tiykarǵı bolmaǵan kestelerden element óshirilganda, yaddan óshiriw emes, bálki kórsetkishlerdi qayta anıqlaw kerek boladı. Tiykarǵı kesteden óshirilganda bolsa, kórsetkishler tiykarǵı hám barlıq sol element kiretuǵın tiykarǵı bolmaǵan kestelerde de qayta anıqlanıwı kerek.
