Tema: shaxstin rawajlaniwi, tarbiya ham sociyallasiwi reje: individ ham shaxs haqqinda tusinik. Shaxs- tarbiya obekti ham subekti sipatinda. Shaxsti qaliplestiriwshi tiykargi faktorlar

Pa'n ati : Uliwma pedagogika
Tema: Shaxstin' rawajlaniwi, ta'rbiyasi ha'm sociallasiwi
2B sirtqi bo'lim Qaraqalpaq tili ha'm a'debiyati bag'dari Tursinbaev Shamshet

TEMA: SHAXSTIN RAWAJLANIWI, TARBIYA HAM SOCIYALLASIWI REJE: 1. INDIVID HAM SHAXS HAQQINDA TUSINIK. 2. SHAXS- TARBIYA OBEKTI HAM SUBEKTI SIPATINDA. 3. SHAXSTI QALIPLESTIRIWSHI TIYKARGI FAKTORLAR.

Dunyaga kelgen go'dek belgili jasqa shekem individ esaplanadi. "Individ" latinsha "individium" sozinen kelip shiqqan bolip, " bolinbes", "ayiriqsha", "jalgiz" manilerin anlatadi. Individ biologiyaliq turge kiriwshi ayiriqsha tiri janzat. Shaxstin qaliplesiwinde hareket ozine say faktor esaplanadi. Bobekte turli hareketlerdi orinlaydi. Biraq, bul hareketler keyin ala refleksler bolip, sonday-aq, lining tarepinen sholkemlestirilip atirgan hareketler sanali turde amelge asa baslawi ham albette, sociyal munasebetler processindegi qatnasiwinin juz beriwi shaxs qaliplesiwinin daslepki basqishi esaplanadi
Shaxs degenda, belgili bir jamiyettin agzasi tusiniledi. Adam (individi) shaxsqa aylaniwi ushin ruwxiy tarepten qaliplesken, oz qasiyeti ham sipatlari menen pariq qiliwi kerek.
Ruwxiy processler ham bala sanasindagi ozgerisler, atap aytqanda, diqqat ham yadta saqlaw darejesi, oylawi, soz bayligi ham soylewinin rawajlaniw darejesi ham basqa ruwxiy rawajlaniwga baylanisli.
Shaxs rawajlaniwinda, ol yamasa bul iskerlik basqa da ruwxiy turleri (oyin, oqiw, miynet, h.b.)nin turli jastagi xizmet mazmuni ( maqsetke qaratilganliq, harekettin sanali, rejeli boliwi, olardin natiyjeliligi h.t.b.)
Shaxs — kadrlar tayarlaw sistemasinin bas subekti ham obekti, bilimlendiriw tarawindagi xizmetlerdin tutiniwshisi ham olardi amelge asiriwshisi. Demek, shaxs- sociyal munasebetler jemisi bolip, sanali xizmet penen shugillaniwshi sociyal janzat sipatinda jamiyette oz orini bar. Shaxstin rawajlaniwi bolsa barliq tuwma ham artirilgan qasiyetler: organizmnin anatomiyaliq duziliwi, xizmet ham is-hareketlerdin mugdarliq ham sapa ozgeriwi processi esaplanadi. Shaxstin qaliplesiwine tasir etiwshi faktorlar tomendegi koriniste sawlelendirilgen:
1. Gen
2. Ortaliq
3. Tarbiya
Gen- bul ata qani yamasa ata-babalarina say bolgan biologiyaliq qasiyet ham uqsasliqlardin nasilge otiw processi. Nasilden- nasilge otetugin qasiyetlerge tomendegiler kiredi: anatomiyaliq- fiziologiyaliq duzilis, (misali bettin duzilisi) organlardin jagdayi, qaddi-qawmet, nerv sistemasinkn duzilis qasiyetleri, teri, shash ham kozlerdin reni. Sonday-aq, soylew, oylaw, iqtiyariy hareket, juriw, miynet, doretiwshilik ham basqa qabiletler nasilden-nasilge otedi.
Ortaliq- bul shaxstin qaliplesiwine tasir etiwshi sirtqi waqiya-hadiyseler jiyindisi. "Ortaliq" tusinigi ozine geografiyaliq- aymaqliq, sociyal ham mikroortaliq (shanaraq) qasiyetlerin anlatadi. Shanaraq ortaligi- mikro ortaliq ham ozine say zarur tarbiyaliq tasirge iye. Sonliqtan garezsizlikke eriskennen son, otken dawirde shanaraq ortaliginin shaxs kamalatinda tutqan orini ham ahmiyeti maseleleri teren uyrenilmekte.
Tarbiya processinde tomendegi jagdaylar juzege keledi:
1. Tarbiya processinde adam sanasinin osiwi juz beredi.
2. Tarbiya jardeminde adamnin tuwma kemshiliklerin ham kerekli tarepke ozgertiw mumkin.
Tarbiya — keleshektegi maqsetti belgileydi. Sonliqtan, shaxs kamalatin taminlewde ahmiyetli rol oynaydi. Tarbiyanin jetiskenligi kobinese bala shaxsinin ozine say qasiyetleri, ol jasap atirgan ortaliqtin tasirin esapqa aliwga baylanisli.