Tema: Qaraqalpaqstan aymaǵi XVI-XIX ásirlerde. Reje

Qaraqalpaqlar hám Xiywa xanliǵi: 
Qaraqalpaqlar XVIII ásir dawaminda 
Xiywa xanliǵinda bolǵan siyasiy waqiyalarǵa jigerli qatnasadi. Aralli ózbekler 
menen awqamlasa otirip hám qaraqalpaqlar Xiywa xanliǵiniń eziwshilik siyasatina 
bir neshe mártebe qarsi shiqti. 1714- jili Aral ózbekleri Xiywa xani Yadgar xanǵa 
qarsi kóterilis jasap oǵan baǵinbay hám Aralǵa járdemge kelgen qaraqalpaqlardiń 
xani Eshmuhámmedke ant iship baǵinǵan. 1728- jili Aralli ózbekler, qaraqalpaqlar 
Xiywa xani Sherǵazi xanǵa (1715-1728) qarsi kóterilis jasap hám Sherǵazixan usi 
kóteriliste óltiriledi. 
Sonliqtan Xiywa xanlari hámme waqit qaraqalpaqlardi baǵindiriw ushin 
birinshi gezekte oniń awqamlasi bolǵan aralli ózbeklerdi baǵindiriwdi názerde 
tutqan. Bir neshe ásirler dawaminda Aralli ózbekler táǵdiyiriniń awir bóleklerin 
qaraqalpaq xalqi menen birge bólisken. Xiywa xanlarina qarsi qaraqalpaq xalqiniń 
qaysi bir háreketleri bolmasin oǵan arallilardiń qatnaspay qalǵan jeri joq. 
XVIII ásirdiń birinshi yariminiń aqirinda Xiywa xanliǵinda siyasiy jaǵdayi bir 
qansha ózgeredi. Ózbek hám tu`rkmen basshilari arasindaǵi u`zliksiz urislar eldi 
tereń feodalliq bu`lginshilikke hám xan hu`kimetiniń daǵdarisqa ushirawina alip 
keldi. XVIII ásirdiń 60 -jillarinda Qońirat uriwinan shiqqan Muhámmed- Amin 
inaq kózge kórinip, xanliqti óz qolina alip hám xanliqta oraylastiriw siyasatin 
ju`rgizedi. Muhámmed Ámin inaq, Xiywa hu`kimetin bekkemlew menen birge 
hám xanliqqa qanday bir sebepler menen baǵinbay ju`rgen shegarasindaǵi 

---

xaliqlardi da Xiywa xanliǵina baǵindiriw ushin u`lken háreket etti. Ol eń aldi 
menen Xorezmniń arqasinda jaylasqan aralli ózbekler menen qaraqalpaqlardi 
baǵindiriwdi kózde tutadi. Ol kóp wáde berip ayirim xaliqti ku`shli hám abroyli 
qáwim basliqlarin óz tárepine ótkeriwge urinadi. 
Muhámmed Ámin inaq ólgennen keyin, Muhámmed Raxim xan (1806-1825) 
waqtinda 
hám 
1806–jildan 
baslap 
Ámiwdár`ya boylarinda jasawshi 
qaraqalpaqlardi baǵindiriw ushin ku`shli atlanislardi baslaydi. Bunda ol atlanisti 
qaraqalpaqlarǵada hám aralli ózbeklerge de teńdey alip baradi. Ol waqitlari aralli 
ózbeklerdiń basinda Tóremurat suwpi turip hám ol ózi ólgenge deyin Muhámmed 
Raximge qarsi gu`res ju`rgizedi. 
1810- jili Muhámmed Raxim xan eki mártebe Ámiwdár`yaniń shep tárepinde 
jasawshi qaraqalpaqlarǵa topilis jasadi. Usi eki atlanisinda, Xiywa xani 
Ámiwdár`ya boylarinda jasaytuǵin barliq qaraqalpaqlardi birotala baǵindirdi. Endi 
xanniń aldindaǵi waziypa Jańadár`ya boyindaǵi qaraqalpaqlardi jawlap aliwdan 
ibarat boldi. 1810-jili Ámiwdár`yadaǵi qaraqalpaqlardi baǵindirip bolǵannan soń, 
Muhámmel Raxim xan 1811- jili kóp nókrler menen Qońiratti jawlap aladi hám 
barliq aralli ózbeklerdi baǵindiradi. Solay etip Xiywa xani qaraqalpaqlar menen 
aralli ózbeklerdiń siyasiy ǵárezsizligin tiyim saldi.