|
Matematikalıq model dep organılıp atırǵan obiektti matematikalıq formula yamasa algoritm korinishida kórsetilgen xarakteristikaları arasındaǵı funksional boglanishga aytıladı.
Kompyuter oylap tabıw etilgeninen song matematikalıq modellewdiń áhmiyeti keskin asdı. Quramalı texnikalıq, ekonomikalıq jáne social sistemalardı jaratıw, soñinan olardı kompyuterler járdeminde qollanıw etiwdiń xaqiqiy múmkinshiligi payda boldi. Keleside obiekt, yaǵniy haqıyqıy sistema ústinde emes, bálki onı almastırıwshı matematikalıq model ústinde tájiriybe otkazila baslandı. Kosmik kemelerdiń háreket traektoriyası, quramalı injenerlik imaratların jaratıw, transport magistrallarini proektlestiriw, ekonomikanı rawajlantirsh hám basqalar menen baylanıslı bolǵan úlken esaplawlardıń kompyuterde orınlanıwı matematikalıq modellew usılınıń natiyjeliligin tastıyıqlaydı.
Ádetde, matematikali model ústinde esaplaw tájiriybesin otkazish haqıyqıy obiektti tájiriybede izertlew múmkin bolmagan yamasa ekonomikalıq jixatdan maqsetke muwapıq bolmagan jaǵdaylarda otkaziladi. Bunday esaplaw tájiriybesiniń nátiyjeleri haqıyqıy obiekt ústinde alıp barılatuǵın tájiriybege qaraǵanda júdá anıq emesligin da esapqa alıw kerek. Lekin sonday
mısallardı keltiriw múmkin, kompyuterde otkazilgan esaplaw tájiriybesi
organılıp atırǵan process yamasa hádiyse haqqındaǵı isenimli informaciyanıń birden-bir
dáregi bolib xızmet etedi. Mısalı, tek matematikalıq modellestiriw hám
kompyuterde esaplaw tájiriybesin otkazish yoli menen yadrolıq urıstıń
ıqlımǵa tasiri aqıbetlerin aldınan aytıp beriw múmkin. Kompyuter yadro
qurallı urısda tolıq golib bolmasligini korsatadi. Kompyuterli tájiriybe jer
júzinde bunday urıs áqibetinde ekologiyalıq ozgarishlar, yaǵniy temperaturanıń keskin ozgarishi, atmosferanıń shańlanıwı, polyus daǵı mızlıqlardıń eriwi roy beriwi, xatto jer az oqidan shıǵıp ketiwi múmkinligin korsatadi.
Matematikalıq modellashda berilgen fizikalıq processlerdiń matematikalıq
ańlatpaları modellestirıledi. Matematikalıq model sırtqı dúnyanıń matematikalıq belgiler menen kórsetilgen qanday da hádiyseleri klasınıń ámeliy xarakteristikası bolıp tabıladı. Matematikalıq model sırtqı dúnyanı biliw, sonıń menen birge, aldınan aytıp beriw hám basqarıwdıń kúshli usılı esaplanadı.
Matematikalıq modeldi analiz qılıw organılıp atırǵan hádiysediń mánisine Sińiw múmkinshiligin beredi. Hádiyselerdi matematikalıq model járdeminde Organıw tart basqıshda ámelge asıriladı. Birinshi basqısh – modeldiń Tiykarǵı obiektlerin boglovchi nızamlardı ańlatıw. Ekinshi basqısh –Model degi matematikalıq máselelerdi tekseriw. Úshinshi basqısh – modeldiń Qabıl etilgen ámeliyat kriteryaların qánaatlantirishini anıqlaw. Basqasha Aytqanda, modelden alınǵan teoriyalıq nátiyjeler menen alınǵan obiektti baqlaw Nátiyjeleri sáykes keliwi máselesin anıqdash. Tartinchi basqısh – organılıp atırǵan Hádiyse haqqındaǵı malumotlarni jıynash arqalı modeldiń náwbettegi analizin Otkazish jáne onı rawajlandırıw, anıqdashtirish.
Sonday etip, modellestiriwdiń tiykarǵı mazmunın obiektti dáslepki Organıw tiykarında modeldi tájiriybe arqalı hám (yamasa ) teoriyalıq analiz qılıw, nátiyjelerdi obiekt haqqındaǵı malumotlar menen salıstırıwlaw, modeldi ońlaw (jetilistiriw) hám sol sıyaqlılar quraydı. Matematikalıq model dúziw ushın, daslep másele rásmiylestiriledi. Másele mazmunına uyqas halda zárúr belgiler kiritiledi. Songra shamalar arasında formula yamasa algoritm korinishida jazılǵan funksional boglanish payda etinadi. Aytıp otilganlarni anıq mısalda korib shıǵamız.
Oylagan sannı tabıw máselesi (matematikalıq fokus). Studentlerge qálegen sannı oylaw hám ol menen tómendegi ámellerdi orınlaw talap etiledi:
1. Oylangan san beshga kopaytirilsin.
2. Kopaytmaga búgingi sánege uyqas san (yamasa qálegen basqa san) qosılsin.
3. Ónim bolǵan yigindi ekilendirilsin.
4. Nátiyjege ámeldegi jıl sanı qasılsin.
Alıp baratuǵın azmaz waqıttan song student oylagan sannı tabıwı
Múmkinligin takidlaydi. Ayqınki, student oylagan san matematikalıq fokusga uyqas model járdeminde anıqlanadı. Máseleni rásmiylestiremiz: X – oquvchi Oylagan san, Ol – esaplaw nátiyjesi, N- sáne, M – ámeldegi jıl. Sonday eken, alıp
Baratuǵındıń korsatmalari:
Uq (X*5+N) *2+M formula arqalı ańlatıladı. Bul formula máseleniń
(matematikalıq fokusning) matematikalıq modeli bolib xızmet etedi hám X ózgaruvchiga salıstırǵanda sızıqlı teńlemeni ańlatadı. Teńlemeni sheshemiz: Xq (Ol-(M+2 N)) /10
Bul formula oylangan sannı tabıw algoritmın kórsetedi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
