Tema: kompyuter sistemalari

1-Laboratoriyali’q jumi’s

TEMA: KOMPYUTER SISTEMALARI

Processorlar tu’rleri’ ha’m islew principleri

Jumi’sti’n maqseti: processorlar tu’rleri ha’m islew principleri turali mag’limat aliw.

Ma’selelerdin qoyiliwi:

Processor haqqi’nda mag’lumat uliwmaliq tusinik ali’n.

Metodikali’q ko’rsetpe.Processor haqqinda tusi’ni’kler , processorlarg’a jan’aliqlar kirgizilgeni barlig’I’ haqqinda mag’lumat. Processor – kompyuterini’zdi’n’ en’ arnawli’ komponentlerden bi’ri’ esaplanadi. Sol komponentten kompyuterdi biriktiriwdi baslaw kerek.

Processor (lat. Processus-suri’li’w) – electron mashinanin’ da’stur (programma) da ko’zge tuti’lgan ameller; informaciyani o’zgerti’w, ba’rshe esaplaw processinde, esaplaw mashinasi’nan basqa quri’lmakardin’ jumi’si’n basqari’p tu’ri’w ushi’n biyimlesken orayli’q quri’lmasi’. Tiykarg’I bolekleri: arifmetiklogikali’q quri’lma ha’m basqari’w quri’lmasi’.

Arifmetiklogikali’q quri’lmada axbarat arifmetika ha’m qasiyetten qayta isleniledi. Basqariw quri’lmasi’ saqlag’ishdag’I’axbaratlardi’ shig’ariw ta’rtipin’ belg’ileydi, basqariwshi signallar islep shig’aradi, mashinadag’I qurilmalardin’ jumi’sin’ biriktiredi, da’sturdi uzi’w signallardi qayta isleydi, saqlagishtag’I axbaratlardi qorg’aydi, processor jumi’si’n tekserip turadi. Processorda bulardan’ ti’sqari’, ju’da tezlig’I joqari’ saqlag’i’sh quri’lmasi’ ha’m tashkiliy bloklar bar.

Ha’zirde barshe formulalarda processorlardin salistirmali sawbet qilinadi. Tiykarinan ush salistirislar Intel ha’m AMD processorlar arasinda boladi. Processor kompyuterdag’I barshe buyri’qlardi islep shig’aradi.

Processor saylawda kompyuterdi islewi’n ko’rsetetug’in belgilerdi itibar qarati’w kerek.

Bular:

- H’ar bir yadronin’ chastotasi’.

- Kesh (1,2,3 urovenli’).

- Shinanin’ chastotasi.

- Fizik yadronin san’i’.

Ha’r bir yadronin’ chastotasi’. Ha’r bir yadro chastotasi’ jumi’sshi’- processorma’lim waqitta buyri’qlardi’ isleytug’in jumi’shi’. Processor yadrosi’-bul tusingeni’zdey, processordin’ en ahmiyetli’ komponenti. Processordin’ islewi chastotag’a ju’da baylanisli. Sol sebepli’, processordi tiykarinan’ BIOS arqali’ tezlestiri’ledi’. Ha’zi’r texnologiyalar arqali’ minimal shama menen ulken tezlestiriwge iye boli’w mumkin.

Soni’ an’law kerek, maksimal chastotali’ emes, balki’m joqari’ tezleniwge erise alatug’in’ processor saylaw kerek. Ma’selen, 2 ki bi’rdey yadroli’ processor saylaw, olar tek chashtota menen parqlanadi’, bi’ri’nshisi’ 2.5 GHz, ekinshisi’ ese 3.2 GHz.

Demde an’law mumkin 2.5 GHz chastotali’ processorda tezleni’w potencial ulken. Soni’n’ ushi’n 2.5 chastotali processor + ku’shlirek kuler (su’witqish) ali’p, 3.2 GHz ha’m odan joqarig’asha tezlendiriwdi an’law qi’yi’n emes.

Kesh (1,2,3 pogonali’)

Kesh – Operativ saqlawshi ha’m MP ( Orayli’q processor ) arasi’ndag’I baylani’s boli’p odan belg’i’li’ waqitta oda murajet qilinganlig’I tuwrisinda mag’lumat jaylasadi’ ( apiwayi qilip aytqanda, ha’zirgi jagdayda islep ati’rgan processor mag’limatlari’). Kesh operativ saqlag’ishqa qaraganda aytarli tez. Basqa so’z menen aytqanda, kesh saqlagishsiz, processor putin’ ku’shi menen islemegen bolar edim bizler ese qi’yi’n bolmag’an’ buyri’qlardi’ aytarli’ waqit isleniwin kutken bolar edik. Soni’n’ ushi’n kesh saqlag’ish ko’lemi, processor siyaqli ju’da ahmiyetli’. Kesh saqlag’ishtin’ 3 pag’onasi’ bar ha;m siz olar menen tomendeg’ishe tani’sasi’z:

1- pog’ona. En’ tez hareket qiliwshi, soni’n ushin en’ kishi kesh saqlag’ishqa iye. Buyri’qlar ushi’n keminde 128 Kb ketedi.

2- pog’ona. 1-ge qaraganda qan’iqarsiz hareket qiladi’, bi’raq 3- pog’onag’a qarag’anda aytarli’ tez isleydi’. Buyriqlar ushi’n ha’r bir yadro ushi’n keminde 1 Mb jumsaladi’.

3- pog’ona. Processordin’ en’ qaniqarsiz isleytug’in keshi, bi’raq OZU ge qaraganda aytarli’ tez isleydi’: 6-12mb – optimal variantli’. Kesh saqlagishinin’ bul pog’onasi’ ko’p yadroli’ processorlarda effekti islep ati’r ( 3- aydroli’ ha’m onan joqari’ ).

Bahasi’ barasi’nda olar eki yadroli processorlardan ulken parq qilmaydi’, soni’n ushi’n eger joqari’ tezleniwde islewdi qalesen’iz, jaqsi’si’ puldi bunnan’ tejep qalman. Processor saylag’anda ko’lemine itibart qaratin’ yadta saqlan’, kesh saqlawshi pu’tki’l processorga arnalmag’an , oni’n’ ayri’m yadrolari ushin emes. Eger 6 – yadroli processor satip ali’p ati’rgan bo’lsani’z, kesh saqlagishtin’ ese 2 – pog’onasi’ 3-6 Mbtan tomen bolsa, bul aniq siz ushin emes!

Tiykarg’I processorlar islep shigariwshlar

Zamanag’oy jeke kompyuterler ha’m noutbukler ushin processorlardin’ tiykarg’I islep shig’ariwshilar sani ekew, olar intel ha’m AMD esaplanadi’. Intel Core 2 Duo processorlar shanarag’I arqali barshe ha’m ha’r bir kompyuter paydalaniwshig’a ma’lim . Biraq, Core 2 Duo dawri deuerli tola – tortew segiz yadroli’ processor Core i3, i5, i7 shanarag’inda jaqsi’ islewi’ arqali’ arqada qalmadi’. Core 2 Duo da imkaniyat joq. KOmpaniya AMD adetli turde Intel siyaqli processorlari’ arqali’ matbuotga intiledi’ A seriyali ham Phenom II X4.

Islew processor albette, tek saat chastotasi’ tiykarinda olshengen. Bi’ri’nshi’, eki’nshi’ , ushi’nshi’ ham tag’I basqa da’rejesi’ni’n kesh saqlawshinin’ mug’dari , avtobus malumatlarinin’ chastotasi’ ha’m basqalar siyaqli’ zatlar da rol oynaydi’.

CPU – orayli’q processor kompyuterdin’ tiykarg’I komponenti’, “miyinde” ha’m onin’ tiykarg’I qaseytlerin’ aniqlaydi. “ Keyin silikon kristall ustinde ulken integraciya electron (LSI) payda boldi. Ulken integralasqan electron o’lshemi’ emes, balkim onin’ dizimine kiretug’in trnzistorlar elementleri’ sani ta’repinen.

Sogan itibar berin 10 jil ishinde 1- processor islep shigarildi. Birinshi IBM PC kompyuterleri jaratilgannan aldin ol Intel firmasi’ menen islep shig’arildi ha’m Intel 4004 dep ataldi’. !971 jil 15 noyabrde o’ni islep shig’ariliwi payda boldi. Processorlar islew chastotasi’ 108 gigogets (0.108 Mgs) ti payda eter edi. Bul processorlar 2300 tranzistorlari’ bar ha’m 10- mikron texnologiyasi’ menen islep shigarildi’. Maglumat shinasi’ 4 razryadqa iye edi, 640 baytli adresslewge imkan beredi’. Bul processor da’sturlengen konkuylatorlar ushin mo’ljellengen.

1972 jil aprel ayinda Intel firmasi 8080 processorlardi islep shigardi. Olardin islew chastotasi’ 200 Gs ti payda qiladi. Ol 3500 tranzistorlardi payda qiladi. So’l 10 mikron texnologiya processorlari’ islep shig’ariladi’. Mag’lumat shinasi’ 8 razryadli’, 64 k baytli adreslewge imkaniyat jaratadi. Bul processor da’sturlengen konlulyatorda islew ushin mo’ljellengen. Bul processor 6000 tranzistorlarga iye boliwi ha’m 64 kbaytli saqlag’i’shti’ adreslew mumkin. Onda bi’ri’nshi’ personal kompyuter operatsion dizim isletiledi. Bul sistema ushin Microsoft firmasi Basic tilin iskep shig’ardi. Bul 1000 da’stur jazilgan ko’lemdegi bi’ri’nshi’ kompyuter modeli edi. 8080 Intel firmasi processor arqali’, ayrim firmalar ogan uqsagan firmalar processorlardi’ islep shig’aradi’. Sonday qilip 1976 jil uyilda Z-80 processori jaratildi. 2,5 Ngs chastotada islewshi derekt bloginda aqirgi modeler 10 Mgs chastotada islep shigarildi’.

Processor tezligi. Tezlik bul processordin’ tezligi jaqsi qasiyetlerdin bi’ri’. Bul bo’limlere siz processordin’ tezligi ha’m Inteldin’ processorlari haqqinda mag’lumat alasiz. Tezlik kompyuterde tek chastotalarda o’lshenedi. Adette olar (MG) dep ataladi’.

Ol ozinde kristall kvartstti’ payda etedi’. Kvarts rezanatorlari aniqlanadi’. Elektr toki terbelisli kristaldin ko’leminen aniqlanadi. Mikrosxema kompyuterde 1000000 mln Gst tezliklarda isleydi. (Gst-sekuntina bir terbelis). Tezlik sekundina millionlap atqariwshi MGst te ha’m o’lshenedi. ( Gerst 1885 jilda Nemis fizigi Genrix Gerst ta’repinen aniqlangan.)

Processor ha’r bi’r operaciya ushin 1 takt jogaltadi’. Pentium II processorinen mag’lumatlardin almastiriliwi 3 ti takt bi’r neshe kutiw cikllari atqariladi. Komanadalar atqariliwina ketetugin waqit uzlikli emes. 8086 ha’m 8088 processorlarinda 12 ge jaqin takt bir komanda jumsaladi. 286 ha’m 386 processorlarinda 4.5 to’rt yari’m taktga jaqin waqit jumsaladi. Pentium Pro, Pentium II Celelron ha’m Xeon 1 takt ishinde minimum 3 komanda atqariladi. Komandalar atqariliw tezlig’I traktlar sanina baylanisli. Kompyuter islep shig’ariwda kompyuter effeklilig’I tak chastota belgileydi. Ayri’m jagdaylarda bir dey chastota processorlar basqasina qaraganda jaqsi ha’m tez isleydi, buni sebebi islep shigariwga kelip taqaladi’.

Processor parametrlari. Parametrler ha’m qurilmalari’nin’ jaziliwina ayrim waqitlarda adasiw juzege keledi. Processordin’ bal bi’r xarakteristikalardi ko’rip o’temiz ha’m bul mag’lumatlar shinasinin’ razryadli’lig’I adres shinasi ha’m tezligi. Processor eki tiykargi parametr menen klasifakciya qi’li’w mumkin.

Paydanilgan adebiyatlar: