|
3-su'wret. Tuqımgershilik qánigesi tipleri.
Jaylasıwına qaray, túynek gulo'rnidan joqarı kóterilip tursa joqarıdaǵı túynek, eger yarımına shekem gulo'rin menen qosılıp ósip ketken bolsa, joqarıǵı yarımı ústinshe hám tumsıqsha menen erkin qalsa orta túynek hám de eger túynek kishkene kese hám gúldiń tajınıń hasası menen gulo'rniga qosılıp ósip ketken bolsa, tómengi túynek boladı. Túynekti payda etiwshi tuqımgershilik qánigesi japıraqlardıń sanına hám olardıń bir- biri menen qosılıp ósiw dárejesine qaray, túynekler bir- xanalı (paxtanıń ǵóregili), qos belgili yamasa kóp xanalı, yaǵnıy tiyisli túrde bir, eki yamasa bir neshe ishki kameralarǵa bólingen bolıwı múmkin.
Túynektiń ishki boslig'i urıwkurtaklar hám olardan rawajlanatuǵın urıwlar jaylasıwı ushın xızmet etedi. Urıwkurtaklar urıwbandlar járdeminde túynektiń ishki diywallarına jabıwadı. Túynektegi urıwkurtaklarning sanı hár túrlı ósimliklerde birden tap bir neshe mıńǵa shekem boladı.
Urıwkurtaklar ádewir quramalı dúzilgen. Olar, ádetde, máyek formasında hám nutsellus dep atalatuǵın parenxima kletkalarınıń ishki qabatınan hám de kóp kletkalı qatlamlar - intugmentlarning eki yamasa bir qatardan ibarat boladı. Urıwkurtakning joqarıǵı bóleginde intugmentlar bir biri menen birlespeydi hám kanal - shań jolı (mikropile) qaldıradi. CHang jolına qarama - qarsı bólim xalaza dep ataladı. Urıwkurtaklar tuwrı, teris hám iymek boladı.
Urıwkurtak yadrosınıń ishinde arnawlı boslıq murtak haltachasi bar, bunda urıwlanıw protsessi júz boladı.
Urıwkurtakning rawajlanıwı. Murtak qapshıǵı nutsellusda tómendegishe rawajlanadı. Epidermis astında yotuvchi kletkalar qabatında makrosporalarning ana kletkası dep atalatuǵın ádewir iri bir kletka diferentsiatsiyalanadi, keyin ol reduktsion bóliniw jolı menen tórtew kletka payda etedi. Bular xromosomalarning sanı ádetdegining yarımı boladı hám mikrosporalar esaplanadı. Bul kletkalar ádetde, nutsellus o'qi boylap, bir- birewiniń ústinde bir qatar bolıp jaylasadı. SHundan keyin joqarıǵı ush kletka nobud boladı, tómengisi - murtak qapshıǵınıń ana kletkası bolsa júdá ósip ketedi. Qalǵan mikrosporada yadro ekige bólinedi. Bular taǵı ekige bólinedi, odan keyin taǵı ekige bólinedi. Nátiyjede kletkada segizta yadro payda boladı. Bul yadrolar keyinirek kletkanıń keri úshlerinde tórtewden bolıp jaylasadı. Bul guruppa yadrolardıń hár qaysısınan birden yadro murtak qapshıǵınıń orayı tárep yo'naladi, bul jerde olar bir biri menen qosılıp, oraylıq yadronı payda etedi. Murtak qapshıǵınıń qarama - qarsı úshlerinde jaylasqan yadrolar átirapında gewek tsitoplazma toplandı hám úshewden kletka payda boladı. Urıw jolı qasında máyek apparatınıń kletkaları jaylasadı : olardıń birewi úlken hám domalaq yadrolı - máyek kletka, yaǵnıy urǵashı gameta; basqa ekewi kishilew hám yadroları ádewir mayda -járdemshi (qosımsha ) kletkalar, yaǵnıy sinergidlar bolıp tabıladı.
Murtak qapshıǵınıń xalaza bóleginde antipodlar dep atalatuǵın ush iri, uzaq saqlanmaydigan kletka payda boladı. SHunday etip, jetilgen murtak qapshıǵında yetita kletka boladı.
CHangchilar menen tuqımgershilik qánigesiler hámme gulda birge uchrayvermaydi. Da shańshıları, de tuqımgershilik qánigesileri bolǵan guller eki jınslı guller, tek tuqımgershilik qánigesileri yamasa shańshıları bolǵan guller bir jınslı guller boladı. Eger gullerde tek shańshıları bolsayu, tuqımgershilik qánigesiler bolmasa, er adam gúl, eger tek tuqımgershilik qánigesileri bolsa, tuqımgershilik qánigesi guller dep ataladı. Bir tupda tek bir jınslı gulleri (er adam hám urǵashı guller) bolǵan ósimlikler (makkajo'hori, yonhoq hám ǵarbız ) bir uyli ósimlikler dep ataladı. Basqa ósimliklerde da er adam, da tuqımgershilik qánigesi guller hár túrlı individte jaylasqan boladı, bular eki uyli ósimlikler (pıste, terak, báń, qichitqi ot hám basqalar ) dep ataladı. Kóp uyli ósimlikler de ushraydı. Bunday ósimlikler bir ósimliktiń ózinde da bir jınslı, da eki jınslı guller boladı, mısalı, g'umayda. Eki jınslı guller bir ósimlikte, er adam, shańchili guller bolsa basqa ósimlikte, jaylasqan hallar da ushraydı. Ósimliklerdiń bunday tipi hár túrlı uyli (aylant, gledichiya) ósimlikler dep ataladı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
