Tema: Dene temperaturasi ham oni olshew ham dene temperaturasi ko'terilip atirg'an nawqaslarga kutim jasaw

I.Teoriyalik bolim

Dene tempereturasin o'lshew. Saw adamnıń gewde temperaturası mudam bir normada boladı. Sırtqı ortalıq temperaturasınıń ózgeriwine qaramay dene temperaturasınıń bir normada bolıwına sebep organizmde payda bolǵan ıssılıq muǵdarı sırtqı ortalıqqa shıǵarılǵan ıssılıq muǵdarına tengligi bolıp tabıladı. Saw adamnıń dene temperaturası kún dawamında bir gradus átirapında ózgeredi. Bunda azanda saat 3-6 de minimum, kesh saat 5-7 de maksimum dárejege jetedi. Ortasha temperatura 36. 6 -37 gradus. Normada jas balalardıń dene temperaturası úlkenlernikiga qaraǵanda biraz joqarı, kerisinshe úlkenlerde biraz tómen boladı. Hayallarda bolsa hayz kóriw aldından dene temperaturası biraz tómen boladı. Hayallarda bolsa hayz kóriw aldından dene temperaturası biraz koteriliwi múmkin. Denenin hár bir aǵzasıda temperatura birdey bolmaydı. Awız boslig'ida, tuwrı ishekde temperatura 0. 2-0. 5 gradus joqarı boladı.

Termometr. Dene temperaturasını ólshew ushın medicinalıq termometri isletiledi. Temperatura o'lchangandan keyin termometrdegi sınap tómenge tushmaydi. Sol sebepli termometrdi silkiwdi yoddan shıǵarmaslik kerek. Temperaturanı ólshew nátiyjesinde alınǵan maǵlıwmatlar shubhalı bolsa qayta ólshew kerek. Dene temperaturasını ólshew ushın isletiletuǵın termometrler emlew mákemelerinde ishine bir neshe qabat paxta salınǵan shıyshe stakanlarda saqlanadı. Stakanning xloramin eritpesi yamasa 3%li lizol 70%li spirt eritpesi menen toldırılǵan boladı. Termometr silkitilganda tayınıp tushmasligi ushın onıń joqarı uchiga rezina kiygiziladi. Dene temperaturası o'lchanganda termometr 8-10 minutǵa qóyıladı. Bul waqıtta awırıw tınısh jatıwı kerek. Hár gezek termometrdi silkiwden aldın dezinfektsiya etiw hám bir neshe ret silkiw kerek. Awırıwdıń temperaturası kúnine 2 ret olshenedi, azanda saat 6 -8 de hám kechkurun saat 16 -20. Geyde kesellikti anıqlaw maqsetinde 3-4 ret yamasa hár eki saatta ólshew múmkin. Alınǵan maǵlıwmat temperatura betasiga jazıladı.

Temperaturanı ólshew usılı. Dene temperaturasını qoltıq astından kamdan- kem jaǵdaylarda tuwrı ishekten olshenedi. Kóbinese jas balalarda qoltıq astı yamasa shat arasıǵa, tuwrı ishekka qoyıp ólshew múmkin. Awırıw qo'ltig'i astıǵa termometr qoyılǵannan keyin qolını tós ústine qoyıp qattı ustap turadı. Qoltıq astı terlagan waqıtta ter temperaturanı tómen kórsetiwi múmkin. Sol sebepli qoltıq astın qurgatip artiw kerek

Ísıtpalap atirgan pacientlerdi baǵıw. Ísıtpanıń úsh dáwiri bolıp, hár bir dáwirdń óz belgileri bolǵanı ushın pacientlerdi soǵan qaray baǵıw kerek.

1. Ísıtpanıń ko'terliw dáwiri. Bul dáwirde muskullar tez-tez qısqarib turıwı nátiyjesinde awırıwdıń eti uyisip , titrab qaqsaydi. Teri qan tamırları tarayiwi nátiyjesinde deneden ıssılıq ajıraliwi azayadı. Denede ayaq-qol ushinda kógeriw payda boladı. Awırğan adam tońıp, terisi ǵaz terisiga qusap qaladı, bunday waqıtta awırıwdı qorshalap grelka qoyıp, ıssı shay, kofe ishiriladi. Bul dáwir bir neshe saat, kún yamasa hápte sozılıwı múmkin.

2. Ísıtpanıń shıńı. Íssılıq shıǵarıw kúsheygenligi sebepli awırıwdıń denesi qiziydi. Bunday waqıtta awırıwdıń júrek-qan tamırlarına, dem aliw, as sińiriw ,sidik ajartiw hám basqa shólkemleriniń jumıs iskerligine bólek itibar beriw kerek.

Kóbinese pul's hám dem aliw tezlasedi. Terida kógeriw júz beredi, suwıq ter shıǵıwı nátiyjesinde júrek iskerligi buz'iladı. Bunda pacientlerdi bólek kutim qiliw kerek.Usınıń menen birge júrek-qan tamırlar iskerligin jaqsılaw maqsetinde kislorod beriwge tuwrı keledi.

Pacientler ısıtpalap terlewi nátiyjesinde kóp suyıqlıq joǵatadı. Sol sebepten kóp suyıqlıq beriw zárúr. Jaǵdayı salmaqli pocentlerde esin joğaltiwi yamasa pútkilley esinnen ketkenlerge bólek itibar beriw kerek. Pacientler ishiniń normal keliwin, sidik uslanıp qalmawını itibar beriwi kerek. Bunnan tısqarı, teri, awız boslig'i, qulaq, murın hám basqa aģzalarin taza tutıw, jataq jaralar bolmawı ushın hámme sharalardı kóriw zárúr.

3. Íssı túsiwi dáwiri. Aldın ıssılıq shıǵarıw kúsheyedii, keyin bolsa ıssılıq payda bolıwı azayadı hám organizmden kóp ter ajraladi`. Temperaturanı tómenlewi eki qıylı boladı. Geyde temperatura uyań áste tómenlep normaǵa túsedi. Temperaturanıń bunday tómenlewi lizis dep ataladı. Geyde temperatura joqarı dárejede bolıp bır jola tómenlep ketiwi yamasa normaǵa túsiwi múmkin. Buǵan krizis dep ataladı.Insan dene temperaturası termoregulyatsiya procesi menen basqariladi, yaǵnıy bul funksiya mudamǵı temperaturanı ustap turıw wazıypasın atqaradı. Termoregulyatsiyani gipotalamus basqaradi. Lekin házirgi kúnde shıpakerler atap kórsetiwicha dene temperaturasını basqarıwshı oraynı birden-bir dep bolmaydı, sebebi insan dene temperaturasıǵa tásir etiwshi bir neshe faktorlar bar. Jas balalarda dene temperaturası tez-tez ózgerip turadı, úlkenlerde bolsa (16 -18 yoshdan baslap ) derlik stabil boladı. Lekin sutka dawamında da temperatura kórsetkishi birdey bolmaydı. Sebebi sutka dawamında júz beretuǵın fiziologikalıq ózgerisler da bar. Mısalı, saw adamnıń tongi hám keshki dene temperaturası kórsetkishleri 0, 5-1, 0 °C ga parıq etedi. Dene temperaturası sırtqı ortalıq tásirinlerinde da ózgerip turadı, mısalı fizikalıq zorıǵıw waqtında, belgili bir ónimlerdi tutınıw etkende (ashshı hám ótkir ónimler), stress waqtında, qorqqanda, hátte intellektual miynet menen kóp shuǵıllanǵanda temperatura kóteriledi.

Dene temperaturası normada qanday bolıwı kerek?

Barlıqǵa belgili dene temperaturası kórsetkishi - 36, 6 °C​. Uluwma alǵanda dene temperaturası normada sonday kórsetkishde bolıwı kerekmi? 36, 6 °C​ kórsetkishi bir neshe ilimiy izertlewler nátiyjesinde belgilengen bolıp, ol birinshi márte nemis alımı Karl Reynxold Vunderlix tárepinen XIX asirde anıqlanǵan. Sol waqıtta alım, 25 mıń insanda 1 mln. márte dene temperaturasını o'lchab kórgen. 36, 6 °C​ kórsetkish tek ǵana ortasha etip alınǵan son bolıp tabıladı

Zamanagóy medicinada dene temperaturasınıń normal kórsetkishi anıq bir kórsetkishde emes, bálki belgili diapazon aralıǵinda boladı - 36 °C​ den 37, 4 °C​ ge shekem. Shıpakerler usınısıǵa kóre insan óz dene temperaturasını tez-tez o'lchab turıp, ózi ushın normal bolǵan kórsetkishni bilip alıwı kerek. Insan jası úlkenlashgan tárepke temperaturası tómenlep baradı, balalıq dáwirinde bolsa dene temperaturası joqarı kórsetkishlerde boladı. Sol sebepli birpara jaǵdaylarda 36 °C​ úlkenler ushın normal. Balalar ushın gipotermiya bolıp esaplanadı. Bunnan tısqarı, dene temperaturasını ólshew usılların biliw da za’ru’rli - qoltıq astı, tuwrı ishek yamasa til astındaǵı kórsetkishler 1-1, 5 °C​ ģa pariq qiladi.

Júklilikde dene temperaturası :

Dene temperaturası basqarilishi gormonlar qatnası ózgeriwine júdá sezuvchan, sol sebepli júklilik waqtında hayal kisi temperaturası asqanlıǵın sezim etip turadı. Gormonal ózgerisler degende klimaks dáwiri yamasa hayz kóriw waqıtı tushiniladi. Hayallar óz organizminiń awhali haqqında biliwleri, júklilik waqtında dene temperaturasınıń kishi kórsetkishlerge ózgerip turıwını jáne bul normal jaǵday ekenligin da unutpasligi kerek. Mısalı, dene temperaturası 37°C ​ko'rsatkichlarda júkliliktiń birinshi háptelerinde kuzatilsa, yondosh simptomlar bolmasa, bunı hayallarda kesheyotgan gormonal ózgerisler menen túsintirsa boladı, ádetde progesteron gormoni esabıǵa. Sonday bolsadalıq, júklilik waqtında dene temperaturası subfebril kórsetkishlerde (37-38 °C​) mudamǵı tursa, bul shıpaker huzuriga barıwǵa sebep bóle aladı. Bunday jaǵdayda arnawlı analiz hám tekseriwlerden ótiw kerek hám sitomegalovirus, ókpe keseli, piyelonefrit, gerpes, gepatit hám basqalardı istisno etiw kerek. Júklilik waqtında dene temperaturası eliriwi máwsimiy O'​RVI keselliklerinde eliriwi da múmkin. Bunda ózbetinshe túrde óz basımchalik menen em ilajlarını qollamay, shıpaker menen máslahátlesiw shárt. Ápiwayı tımaw jaǵdayları homilaga saldamlı tásir etpesada, gripp menen keselleniw homila turmısı ushın úlken qáwip salıp qoyıwı múmkin.gripp jaǵdaylarıda dene temperaturası 39 °C​ ge shekem kóterliwi múmkin.

Balalar dene temperaturası

1 jasqa deyingi balalarda termoregulyatsiya funksiyası ele tolıq qáliplespegen bolǵanlıǵı sebepli, kishi tásir nátiyjesinde da dene temperaturası ózgerip qalıwı múmkin. ásirese 3 aylıqkacha bolǵan bolakaylarda. Áke analardıńlar dene temperaturası kóterilganda hawlıǵıwǵa túsip qalıwadı, lekin dene temperaturasınıń 37-38 °C​ kórsetkishlerde bolıwına tómendegiler sebep bolıwı múmkin:

• 
  Júdá qalıń kiyim;
  
• 
  Jilaw
  
• 
  Kúliw
  
• 
  Awqatlaniw,sút penen awqatlaniw;
  
• 
  34-36 °C​ dan joqari tempereaturada shomiltiriw.
  

Uyqidan keyin temperatura biraz tómenlew, lekin oyın, aktiv háreketlerden keyin dene temperaturası kóteriledi. Sol sebepli dene temperaturasını o'lsheganda sırtqı ortalıq faktorlarını da inabatqa alıw zárúr. Sonday sonda da bálent kórsetkishdegi (38 °C​) dene temperaturası, bala ushın qáwipli bolıwı múmkin. Organizm tanani sovitish ushın kóp suyıqlıq sarplaydı, nátiyjede balalarda suwsızlanıw jaǵdayları kelip shıǵıwı múmkin. Suwsızlanıw bolsa bala turmısı ushın qáwipli bolıwı, ápiwayı O'​RVI kesellikleriniń pnevmoniyaǵa ótip ketiwi, bala ózin joytıwı múmkin. Bunnan tısqarı, 5 jasqa deyingi ayırım balalarda, dene temperaturasınıń febril (38-39 °C​) dárejede eliriwi esabıǵa sudorgilar (qattı tınıshsızlanıwlar ) gúzetiledi. Eger sol sıyaqlı jaǵday bir ret sonda da júzege kelsa, keleshekte dene temperaturasınıń kishi kórsetkishlerde ózgeriwi da qáwipli bolıwı múmkin.

Insan dene temperaturası

Normal jaǵdayda, saw insanda dene temperaturası endokrin sisteması tárepinen basqariladi, yaǵnıy gipotalamus hám qalqansimon bóz gormonlari (T3 hám T4, TTG gormoni) tásiri astında. Dene temperaturasıǵa jınıslıq gormonlar da tásir kórsetedi. Sonday bolsadalıq, dene temperaturasınıń eliriwine tiykarınan infeksiya sebep boladı, temperaturanıń tómenlewine bolsa organizmniń zorıǵıwı, sharshaw, vitamin hám mikro-makro elementler jetiwmasligi alıp keledi.

Dene temperaturası gradusları

Insan - ıssı qanlı jonzot. Bul degeni, insan dene temperaturasını sırtqı ortalıq faktorları tásiriden qaramastan stabil ustap turadı. Lekin, oǵırı tómen temperaturada organizm temperaturası da pasayadi, yamasa júdá ıssı ob hawada sharayatında organizm qizib ketiwi da múmkin. Buǵan sebep, organizmniń sırtqı ortalıq temperaturasıǵa seziwsheńligi bolıp tabıladı, temperaturanıń 2-3 gradusqa ózgeriwi da organizmde statiyalar almasinuvi, gemodinamika hám nerv kletkalarında impulslarining ótiwine tásir etedi. Nátiyjede qan basımı asadı, esiniń joǵalıp ketiwi hám sudorgi (qattı tınıshsızlanıw ) jaǵdayları kelib shiğiwi mumkin.

Dene temperaturasınıń tómenlewi, yaǵnıy 30 -32 °C​ de insan ózin joytıwı gúzetiledi.

Dene temperaturasınıń oshish túrleri

Dene temperaturasınıń eliriwi menen kórinetuǵın bóliwshi keselliklerde, ayriqsha bolǵan kórsetkishler bar. Yaǵnıy olar belgili bir diapazon aralıǵinda boladı. sol sebepli shıpakerler kesellikka diagnoz qoyıwda dene temperaturasınıń kórsetkishi emes, bálki dene temperaturasınıń eliriw túrin biliwleri za’ru’rli bolıp tabıladı.

Medicina salasında dene temperaturasınıń asıwınıń bir neshe qıylı kórinisleri bar:

Dene temperaturasınıń eliriwi menen kórinetuǵın bóliwshi keselliklerde, ayriqsha bolǵan kórsetkishler bar. Yaǵnıy olar belgili bir diapazon aralıǵinda boladı. sol sebepli shıpakerler kesellikka diagnoz qoyıwda dene temperaturasınıń kórsetkishi emes, bálki dene temperaturasınıń eliriw túrin biliwleri za’ru’rli bolıp tabıladı.

Medicina salasında dene temperaturasınıń asıwınıń bir neshe qıylı kórinisleri bar:

• 
  Subfebril - 37 °C​ den 38 °C​ ge shekem ;
  
• 
  Febril - 38 °C​ den 39 °C​ ge shekem ;
  
• 
  Bálent kórsetkish - 39 °C​ den joqarı ;
  
• 
  Kriz awhali- turmıs ushın qáwipli bolǵan 40, 5-41 °C​.
  

Dene temperaturasınıń eliriwi mudamı da keselliktiń salmaqlıq dárejesin belgilep beravermaydi, bunda qosımsha simptomlarni da inabatqa alıw kerek. Mısalı, subfebril kórsetkishdegi dene temperaturası asıwı saldamlı keselliklerde gúzetiliwi múmkin, ókpe keseli, viruslı gepatit, piyelonefrit hám basqa keselliklerde. Birpara jaǵdaylarda keselliktiń qáwipli tárepi, dene temperaturasınıń 37-37, 5 °C​ kórsetkishlerinde mudamǵı turıwı bolıp tabıladı. Bul bolsa endokrin sisteması tárepinen kemshilikler hám jaman sapalı o'sma keselliklerinen dárek beredi

Dene temperaturasınıń ózgerip turıwı

Joqarıda keltirilgenidek, saw adam dene temperaturası sutka dawamında hár qıylı sırtqı faktorlar tásirinde ózgerip turadı. Insan yoshiga baylanıslı halda dene temperaturası normal kórsetkishlerin bilip alıwı zárúr.

Mısalı :

1 jasqa shekem bo'lgab balalar - normal dene temperaturası 37-38 °C;

5 jasqa deyingi dáwirde - 36, 6 -37, 5 °C​;

Óspirimlik dáwirinde - dene temperaturasınıń sezilerli ózgerip turıwı gúzetiledi. Sebebi bul dáwirde insanda gormonal yetilish jaǵdayları kesheyotgan boladı. qızlarda dene temperaturası 13-14 jaslarıda stabil jaǵdayǵa keledi, o'g'​il balalarda bolsa 18 yoshdan keyin;

Úlkenlerde - 36 -37, 4 °C​;

65 yoshdan úlken insanlarda - 36, 3 °C​;

Er adamlar dene temperaturası hayallardıkidan 0, 5 °C​ ga tómenlew boladı.