Tema: Balalar so’ylewinde ushrasatugin morfologiyaliq ha’m sintaksislik qa`teler. Reje


Morfologiya boyınsha oyın ha`m shınıg`ıwlar



Download 26,75 Kb.
bet2/5
Sana21.04.2022
Hajmi26,75 Kb.
#570144
1   2   3   4   5
Bog'liq
Документ Microsoft Word

Morfologiya boyınsha oyın ha`m shınıg`ıwlar. Ha`r bir topar da`stu`r mazmunına sa`ykes ta`limli oyınlar, shınıg`ıwlar tan`lanadı. Balalardın` atlıqlardı durıs qollanıwg`a u`yretiw ushın barlıq toparlarda «Ne (kim) joq?» ta`limli (didaktikalıq) oyınınan paydalanıwı mu`mkin. Bul oyın ushın bir neshe topar buyımlar (predmetler) tan`lanadı. Ha`r bir topardag`ı bir qıylı atamadag`ı buyımlar sanı birewden ko`p bolıwı kerek, ma`selen: eki u`yrek, eki bayraq, eki top ha`m t.b. Bul oyınnan tiykarg`ı maqseti balalardı so`zlerdi durıs grammatikalıq formada aytıwına u`yretiwden ibarat. Sonın` ushın tan`lang`an buyımlardın` sanı onsha ko`p bolmawı kerek, keri jag`dayda balalar dıqqatı so`zlerdi durıs qollanıwg`a qaratılmay, ba`lkim buyımlardın` atın este saqlawg`a qaratıladı. Sonın` kishi toparlarda oyın ushın 2-3 gruppa buyımlar, u`lken toparlarda bolsa 3-4 gruppa buyımlar alınadı. Buyımlar (yaki su`wretler) bir oyın protsesinde balalar aldına tu`rli jag`daylarda qoyılıp, 1-2 ma`rte olardın` ornı almastırıladı. Kishi toparda to`mendegi predemetlerdi tan`law mu`mkin toplar, bayraqlar, zamarrıqlar, piramidalar; almurtlar,almalar, pomidorlar ha`m t.b.
U`lken toparlar ushın qıyınıraq so`zler (predmetler) tan`lanadı: etikler, botinkalar, ma`siler, tapochkalar. Oyın ushın aldınnan tosıq tayarlanadı ha`m onın` artında turıp, buyımlar ornı almastırıladı. Oyınnın` birinshi bo`liminde balalar ta`rbiyashı mene birgelikte oyın ushın tayarlap qoyılg`an buyımlardı ko`rip shıg`ıp, olardın` atların almastıradı, oyın qag`ıydası menen tanısadı (xantaxta yaki stol u`stinde turg`an na`rselerdi eslep qalıw, ne joq ekenligin tabıw). Ta`rbiyashının` o`zi durıs juwap u`lgisin beredi. Eger balalar atlıqlardı ko`plik tu`rinde aytıwg`a qıynalsa, bul oyındı ta`kirarlaw mu`mkin. Kishi toparda sanlıqlardı durıs qollanıwg`a u`yretiw ushın «Du`kan» oyını o`tkiziledi. Balalar du`kannnan zat-na`rse satıp alıp atırg`anda olardın` sanın: bir alma, ko`p qawınlar ha`m t.b. aytıwg`a u`yretiledi.
Kishi toparda atlıqlardı birlikte ha`m ko`plik sanda durıs qollanıwg`a u`yretiw ushın «Kimnin` quyrıg`ı?», «Buyımdı iyesine qaytar», «Terektin` atın japırag`ına qarap tap» ha`m basqa ta`limli oyınlar o`tkiziledi. Sonın` menen birge, «Kim kimnen ozdı?», «shelekte ne bar?», «Su`wretlerdi tan`lap qoy» sıyaqlı ta`limli shınıg`ıwlar sho`lkemlestiriledi. So`ylewdin` sintaksislik ta`repi u`stinde islewde «Ga`p du`z» ta`limli shınıg`ıwı ushın haywanlardı, miywe ha`m palız o`nimlerin, quslardı su`wretlewshi su`wretler tarqatıp shıg`ıladı. Shınıg`ıwdın` basında «Su`wrette ne su`wretlengen?» degen sorawg`a juwap beredi. Son`ınan ta`rbiyashı ga`ptin` birinshi so`zin aytadı: «Tog`ayda … (haywanlar jasaydı)». Qollarında haywanlar su`wreti bar balalar ga`pti dawam etedi.
Kishi toparda feyil formaların durıs qollanıwda so`ylew tilin bekkemlew maqsetinde quwırshaqlar menen oyın shınıg`ıwları o`tkiziledi. Bala ta`rbiyashının` sorawı miyman quwırshaqlarg`a qaratıladı: «Barno ha`m Nasiba, sizler oyıng`a tu`siwdi qa`leysiz be? Sizler oqıwdı qa`leysiz be? Sizler bizin` qosıqlarımızdı esitiwdi qa`leysiz be?» ha`m t.b.
Orta toparda balalardın` grammatikalıq so`ylew tilin durıs qa`liplestiriwge ja`rdem beriwshi bir qansha ta`limli oyın ha`m shınıg`ıwlar jobalastırıladı. Altıqlarda seplik, ko`plik qosımtaların qollanıwg`a u`yretiw ushın: «Kishkene qız ne bag`ıp atır?» (tawıq - tawıqlardı, g`az – g`azlardı, u`yrek – u`yreklerdi, sho`je – sho`jelerdi ha`m t.b.), «Ne joq?» oyınlarınan paydalanıladı.
Aldında, janında, u`stinde, ortasında (aralıg`ında), astında so`zleri menen tanıstırıw ushın «Ne o`zgerdi?» oyını sho`lkemlestiiledi. Bul oyında ta`rbiyashı balalardan «Aldın`g`ı buyım qayerde edi, endi ol qayerde?» dep soraydı. Balalardan usı sorawg`a tolıq juwap beriw talap etiledi: «top stul`chik (otırg`ısh) janında edi, endi ol stol astında turıptı».
Ulıwmalastırıwshı so`zlerdi paydalanıwg`a u`yretiw ushın «Ga`p du`z» ta`limli shınıg`ıwı o`tkiziledi. Bul oyın kishi gruppada o`tkiziletug`ın tap usı oyınnan mazmunı boyınsha quramalıraq bolıwı menen ajıralıp tuadı. Ma`selen, - Bag`da tu`rli miyweler: alma, erik, almurt, shabdalı pisti. Haywanat bag`ında jabayı haywanlar: tu`lki, ayıw, qasqır bar.
Orta topar balalarına qarama-qarsı ma`nistegi so`zler (antonimler) qatnasıwında quramalı ga`pler du`ziw usınıs etiledi. Ma`selen: Qısta ku`nler suwıq, jazda ıssı boladı.
Usı toparda o`tkiziletug`ın «Du`kan» ta`limli oyınına qosımsha qag`ıydalar kirgiziledi: du`kang`a bir «qarıydar» emes, bir waqıtta eki qarıydar keledi. Olar satıwshıg`a durıs mu`na`sibette qatnas jasawı kerek: «Biz satıp alıwdı qa`leymiz». Satıwshı rolindegi bala qarıydarlarg`a: «Sizler ne satıp almaqshısızlar?» dep soraydı. Buyrıq feyilin durıs qollanıwg`a u`yretiw ushın «Ayıw orınla!» degen ta`limli oyın islep shıg`ılg`an. Balalar aldına ayıw miymang`a keledi. Ta`rbiyashı bılay deydi: «Bul ayıw a`piwayı emes, ol iltimaslardı orınlay aladı, tek odan durıs soraw kerek. Ha`zir ayıwdan jatıwdı soraymız: «Ayıw, jat!» Ta`rbiyashı oyın ha`reketlerin orınlap ko`rsetedi, ayıwdı krovat`qa jatqızadı. «Aqıllı ayıw!» (onı turg`ızadı). Ja`ne bir ma`rte jatıwdı soraymız. Kim iltimas qılmaqshı? Eger bala qa`te qılsa, ayıw jatpay, tik turaberedi, iltimasın orınlamaydı. Bunday jag`dayda ta`rbiyashı balalarg`a sorawdı beredi: «Siz ne dep oylaysız, ne ushın ayıw jatpastan tik turıptı, ba`lkim ol sizin` iltimasın`ızdı esitpey atırg`an shıg`ar? Yaki siz odan nadurıs iltimas qılg`an shıg`arsız? Ja`ne bir ma`rte esitin`ler, Nasiba ayıwdan ne dep iltimas qıladı? Ayıwdan durıs iltimas qılsan`ız, ol sizin` iltimasın`ızdı orınlaydı ha`m jatadı». Bunda tu`rli feyil formaların durıs isletiw boyınsha shınıg`ıwlar qılıp barıwı kerek boladı: sız, qoy, qıdır ha`m t.b. u`lken ha`m mektepke tayarlaw toparında atlıqlardı sanlıqlar menen sa`ykes qollanıwg`a u`yretiw ushın «U`sh sızg`ısh» ta`limli oyını (O.I.Solov`evanın` «Govorim pravil`no» al`bomı); «Su`wretler», «Kim su`wretti ko`rsetedi?», «Loto» ha`m basqa oyınlar oynaladı. Usı gruppada aspan denelerinin` ornın tu`siniwin qa`liplestiriw maqsetinde «Ga`p du`z», «Ne o`zgerdi?» ta`limli oyınları o`tkiziledi.
Balalardı baylanısqan qosımsha ga`pler qurılısı menen tanıstırıw maqsetinde to`mendegi sorawlar tan`lanadı ha`m usı tiykarda ga`p du`ziwge u`yretiledi:
- Ne ushın degershik domalaydı? – Sebebi ol domalaq.
- Ne ushın gu`belek ushadı? – Sebebi onın` qanatları bar.
Shınıg`ıw aqırında balalardan ga`pti tolıq aytıw talap etiledi.
- Ne ushın adamlar sayaman (zontik) alıp ju`redi?
- Ne ushın quslar ushıp ketedi?
- Qısta da`n tabıw qıyın bolg`anlıg`ı ushın quslar ıssı u`lkelerge ushıp ketedi.
Sonın` ushın, u`lken ha`m mektepke tayarlaw toparlarında bag`ının`qılı qospa ga`pler du`ziwge u`yretiw maqsetinde «Qa`tesi qayerde?» ta`limli shınıg`ıwı uyımlastırıladı. Bul shınıg`ıwg`a ta`rbiyashı eki bag`ının`qılı qospa ga`p aytadı: birinshi ga`p mazmunı boyınsha durıs du`zilip, ekinshi ga`p bolsa, kerisinshe mazmunı buzılıp beriledi. Balalar qaysı ga`p durıs du`zilgenligin oylap, son` juwap beredi. Ma`selen:
- G`arg`alar ushıp keldi, sebebi ba`ha`r ma`wsimi baslandı.
- Ba`ha`r ma`wsimi baslandı, sebebi qarlıg`ashlar ushıp keldi.
Balalardı quramalı ga`p du`ziwge u`yretiwde «Telefon» oyını u`lken ja`rdem beredi. Bul oyın qag`ıydasına tiykarınan, ha`r bir baladan quramalı ga`p du`ziliw talap etiledi. Bul oyın bir qansha quramalı bolıp, barlıq balalar da ga`p du`ziw ushın kerekli so`zlerdi da`rriw tan`lay almaydı.
Biz to`mende ayırım ta`limli oyınlardın` rejesin mısal retinde keltiremiz.

Download 26,75 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish