Tema: Bajixana huqiqina kirisiw Joba: Kiris so’z

Tarif siyasatınıń tiykarǵı kórinisleri
Milliy xojalıǵınıń jaǵdayına baylanıslı túrde bajıxana siyasatı aparıwdıń eki variantın ajıratıp kórsetiw múmkin - ekonomikalıq rawajlanǵan hám rawajlanıp atırǵan mámleketler degi bajıxana siyasatları.
Rawajlanǵan mámleketler ushın kóp ústinli tariflar tán bolıp, ol túrli import boji stavkaları : barlıq mámleketlikler ushın tiyisli bulgan mikdori bálent ulıwma stavkalar, eń qolay sharayat jaratıw rejimi stavkası (eki mámleket urtasida kelisim halda urnatilgan sawda operatsiyalarınıń jeńillikli tártibi), kambagal, tómen dárejede rawajlanǵan ekonomikalı mámleketlerden etiletuǵın importlar ushın belgilengen preferensial koefficiyentli stavkalardı názerde tutadı.
Rawajlanǵan mámleketler bajıxana tariflarining boshka bir ózgesheligi, bul tariflarning 1988 jılda engizilgen «Xalıq aralıq tovarlardı xarakteristikalaw hám kodlashtirishning uygunlashtirilgan sisteması» (UT) menen korrelyatsiyasi (óz-ara baylanıslılıǵı ) esaplanadı.
Rawajlanıp atırǵan mámleketler toparı bajıxana siyasatınıń uziga tán ózgesheligi kirip bojlaridan keń kulamda paydalanıw hám salıstırǵanda joqarı import tarifi stavkaların ustap turıw (bul stavkalar rawajlanǵan mámleketler ushın úlken dárejege jetedi - 50-100 procentkeshe, Egipet, Ekvador, Pakistanda hátte bunnan da joqarı ) xos bolıp tabıladı.
Bunnan tısqarı kópshilik rawajlanıp atırǵan mámleketlerde, AQSh, Yaponiya hám Evropa mámleketlerinen ayrıqsha túrde, eski Bryussel tavar nomenklaturasidan jańa uyqaslastırılgan sistemaǵa endigina ótiwip atır. Sol sebepli olardıń geyparaları kóp kolonkalı tariflarni qollaydı (Senegalda — 9, Malında — 17). Milliy tariflar menen bir qatarda jáhán ekonomikasında bir neshe mámleketlerdi bajıxana birlespelerine qosılıwı keń tarqalıp barıp atır. Bajıxana birlespeleri sırtqı sawdanı mámleketlikleraro tártipke salıwdı túrli kórinislerinen ámeliy paydalanıwmokda, bunda olar túrli aymaqlıq hám global xalıq aralıq shólkemler járdemine súyenip atır.
Bajıxana bojlarining mánisi hám kórinisleri
Sırtqı ekonomikalıq iskerlik ámeliyatında sırtqı sawdanı mámleket tárepinen tártipke salıwdıń eń keń tarqalǵan usıllarınan biri bajıxana bojlari esaplanadı. Bajıxana boji ekonomikalıq mánisi tárepinen tavar mámleket shegarasınan otip atırǵanda alınatuǵın arnawlı pul jıynawı, salıqtı ańlatadı.
Bajıxana bojlari kórinisleriniń hár túrliligi olardıń tavar aǵısların tártipke salıw processinde atqaratuǵın funksiyalarınıń asa keń kólemliligi menen tusintiriledi. Eskertip ótemiz, bajıxana bojlarini engiziwden tiykarǵı maqset: byudjettiń dáramat bólegin kóbeytiw hám «nohalol» báseki menen gúresiw bolıp tabıladı. Sol sebepli de sawdaǵa tásir ótkeriwdiń bul usılınan házirgi kúnde jáhándıń júzden artıq mámleketinde paydalanıladı.
Tavar aǵıslarınıń baǵdarına baylanıslı túrde import, kirip hám tranzit bojlari bar.
Import bojlarini engiziw milliy kompaniyalar (rezidentlar) ga islep shıǵarıwdı keńeytiw múmkinshiligin beredi, sebebi olar jáhán bazarındaǵı ortasha dárejege salıstırǵanda joqarılaw ǵárejetler menen ónim islep shıǵarıw múmkinshiligine iye boladı.
Házirgi waqıtta kirip bojlari talay kem qollanıladı. Olardan derlik barlıq rawajlanǵan mámleketler voj keshiwgen, sebebi olardı engiziw jáhán bazarındaǵı keskin báseki sharayatta kiriptiń qımbatlasıwına alıp keledi.
Tranzit bojlar mámleket aymaǵın kesip ótetuǵın tovarlardan alınadı hám tranzit jıynawlar kórinisine iye.
Bajıxana bojiga tartıwdıń eki tiykarǵı usılı ámeldegi:
Arnawlı, bunda boj muǵdarı tavardıń salmaǵı, kólemi muǵdarı birliginen belgilengen summa retinde ornatıladı (mısalı, avtomobil
3 ten). dvigateliniń 1 sm
Advalor (lot. — ad valorem — bahadan ), bunda bajıxana boji satıwshı tárepinen belgilengen tavar ma`nisinen procent kórinisinde anıqlanadı.
Bunnan tısqarı tashki sawda ámeliyatında bojlarni esaplawdıń kombinatsion usılı bar. Onıń mánisi sonnan ibarat, malum bir bajıxana shólkemi jaǵdaydan kelip shıqqan halda arnawlı hám advalor arasındaǵı usıldı ǵárezsiz túrde tańlaw huqıqına iye boladılar.
Bajıxana boji urnatishning ol yamasa bul usılın tańlaw tavar toparı tábiyaatına baylanıslı hom-buyımlar tovarlarına ádetde birinshi usıl qollanıladı, kirip bojlariga kelsek, olar da ádetde arnawlı usıldan paydalanǵan halda ornatıladı. Advalor usıldan paydalanıw bolsa, mashinasozlik ónimleri hám butlovchi bólimler, yaǵnıy joqarı dárejede differensiatsiyaga iye buyımlar importında qolay esaplanadı. Házirgi waqıtta bul usıl úlesine barlıq bajıxana jıynawlarınıń 80 procentinen ko'progi tuwrı keledi. Sawda baylanıslarındaǵı mámleketler bir-biri menen túrli shártnama munasábetlerinde bolǵanlıǵı ushın import bojlari: preferensial (arnawlı jeńillikli) boj, shártnamalıq (minimal ) boj hám tiykarǵı (jáhán bazarı ushın maksimal dárejede múmkin bolǵan ) bojlar bolıwı múmkin.
Ekonomikada mámleket tárepinen taslanǵan proteksionistik qádemler óndiriwshiler hám qarıydarlarǵa hám de qısqa hám uzaq múddetli keleshekte mámlekettiń ózine de hár túrlı tásir kórsetedi. Bunday siyasattiń ishki bazar ushın ónim óndiriwshi milliy kompaniyalarǵa tásirin kórip shıǵıwdan baslaymız.