Tema : Ta’jreybeden aldin a’sbaplardi jiynaw ha’m idislardi juwiwdin’ ta’rtip qag’iydalari

Tema : Ta’jreybeden aldin a’sbaplardi jiynaw ha’m idislardi juwiwdin’ ta’rtip qag’iydalari
Ximiyaliq analiz ha’m lobarant jumislari pa’ninde a’sbap – u’skenelerdin’ tazalalig’i ha’m de idislardi juwiw u’lken a’hmiyetke iye.Analiz baslawdan aldin laboratoriya idislarin jaqsilap taza juwiliwi kerek. Laboratoriya idislarin juwiw ushin isletiletug’in xromli aralaspa 20-30g kaliy yaki natriy dixromatti 10sm² konsentrlengen sulfat kislotada eritiw arqali tayarlanadi. Ol ju’da’ ku’shli oksidlewshi bolg’anlig’i ushin idislardi jaqsi tazalaydi. Eger idista aldin qanday zat saqlang’anlig’i belgisiz bolsa¸idisti suw menen jaqsilap juwg’annan son’ xromli aralaspa menen juwiw usinis etiledi¸ bolmasa ayrim organik zatlar menen xromli aralaspanin’ o’z ara ta’sirlesiwi na’tiyjesinde partlaw ju’z beriwi mu’mkin. Xromli aralaspani isletilip bolg’annan son’ arnawli idisqa salip qoyiw kerek¸ quraminda ku’shli kislotalar bolg’an eritpelerdi rakovinag’a to’giw qadag’an etiledi. Laboratoriyada isletiletug’in ayrim idislar shlifli boladi. Shlifli benzin¸ benzol¸ uglerod (IV) xlorid ha’m basqa organik suyiqliqlar ja’rdeminde tazalaw mu’mkin. Ayrim idislardi tazalaw ushin og’an EDTA nin’ 0.0004 M ¸ pH= 12 bolg’an siltili eritpesinen paydalaniw mu’mkin. Bunin’ ushin idis sol eritpe menen toltirilip¸10-15 minut saqlanadi. Son’ idistag’i eritpe to’gip taslanip¸ aldin suyiltirilg’an HCl eritpesi¸ keyin bolsa keminde u’sh ma’rte distillengen suw menen shayiladi.
Tazalap juwilg’an idislar quritiw taxtasi yaki shkafinda quritiladi. O’lshew idislarin quritiw ushin idislar arqali taza ha’m qurg’aq hawa o’tkeriledi.
Reaktivler. Ximiya laboratoriyasinda isletiletug’in rektivlerdin’ tazaliq da’rejege iye boliwi kerek. Analitik ximiya laboratoriyasinda tazaliq da’rejesi joqari bolg’an “alohida toza”¸ “kimyoviy toza” ¸“ analiz uchun toza” reaktivler isletiledi. Ayrim jag’daylarda tazaliq da’rejesi pa’s bolg’an “toza” ha’m “texnik” reaktivler da isletiliwi mu’mkin. Bul reaktivler quraminda ko’plegen basqa aralaspalar boladi. Sonin’ ushin bunday reaktivlerdi isletiwden aldin arnawli usillar ja’rdeminde olardi tazalaw usinis etiledi. Laboratoriya sharayatinda saqlanatug’in reaktivler mug’dari ko’p bolmawi kerek. A’dette laboratoriyada reaktivler 20-30g artiq saqlanbaydi.Reativler saqlanatug’in idislardin’ qag’azi (yorlig’i) boliwi sha’rt. Reaktiv idisi qag’azinda zattin’ ati ha’m ximiyaliq formulasi¸onin’ tazaliq da’rejesi ko’rsetilgen boliwi kerek.
Ayrim a’mellerdi orinlaw texnikasi. Ko’pshilik reaksiyalardi o’tkeriwde eritpelerdi qizdiriw talap etiledi. Kishi probirkalardag’i eritpeler suw basseynlerinde qizdiriladi. Suw basseyni orninda shama menen 200 ml bolg’an 4 – 5 probirka ornatiwg’a mo’lsherlengen¸ tesikli qapqaq menen u’skenelengen¸ issiliqqa shidamli shiysha stakannan da paydalaniw mu’mkin. Ayrim jag’daylarda probirkadag’i eritpelerdi gaz gorelkanin’ pa’s jalinda qizdiriw mu’mkin ¸ biraq bunda suyiqliqtin’ shashrawinan abaylaw kerek. Probirke arnawli uslag’ish ja’rdeminde uslanadi. Suyiqliqlardi puwlatiwda qum basseyninen paydalaniw qolayli. Eger eritiwshi puwlatilg’anda ajralg’an qaldiqti qizdiriw ja’ne talap etilse¸ chinni ka’se arnawli tutqish menen uslanip¸ shtativge ornatiladi ha’m gaz gorelkasinin’ ren’siz jalininda qizdiriladi.
Sho’ktiriw reaksiyalari¸ a’dette arnawli sentrifuga probirkalarinda o’tkeriledi. Bunin’ ushin sentrifuga probirkasina tekseriletug’in eritpeden bir tamshi salinip¸ og’an bir neshe tamshi reagent qosiladi ha’m aralastiriladi. Ionlardi ajratiw waqtinda toliq sho’ktiriwdi tekseriw za’ru’r. Toliq sho’ktiriwdi tekseriw ushin sho’kpe u’stindegi tiniq eritpege reagent tamiziladi. Eger tamshi tu’sken jerde ilaylaniw (sho’kpe) payda bolmasa¸ demek¸ toliq sho’giwge erisilgen esaplanadi. Bolmasa sho’ktiriw dawam ettiriledi. Sho’kpeni etirpede ajratiw ushin sentrifuganin’ qarama –qarsi patrong’a tekseriletug’in eritpeli probirkadag’i eritpege ten’ ko’lemdegi suw saling’an probirka ornatiladi..Sonday etpese sentrifuga aynaltirilsa¸ ku’shli terbeliw sebepli sentrifuganin’ og’i qiysayad i ha’m ol idistan shig’iwi yaki a’sten aylaniwi mu’.kin. 1 – 2 minutta aylantirilg’annan son’ sentrifuga toktan u’ziledi. Sentrifugag’a jaylastirilg’an ha’r bir oqiwshinin’ probirkasina belgi qoyilg’an boliwi kerek.
Diqqat. Aylanip turg’an sentrifugani qol yaki bir na’rse menen toqtatiw qatan’ tu’rde qadag’an etiledi.
Tamshi reaksiyalari. Analizdin’ yarim mikro usilda tiykarinan tamshi reaksiyalaninan paydalaniladi.Bunday reaksiyalar ushin eritpeler az mug’darda sarplanadi. Seziwshen’lig’i joqari bolg’an reaksiyalar ionlardin’ ju’da’ kem mug’darlarin tabiwg’a imkan beredi. Tamshi reaksiyasin shiysha yaki chinni plastinka¸ sag’at aynasi yaki filtr qag’az u’stinde o’tkeriw mu’mkin. Bunin’ ushin plastinka yaki qag’azg’a 1 – 2 tamshi tekseriletug’in eritpe ha’m aniqlanatug’in zat menen ta’sirlesip¸ ren’li birikpe yaki kristall payda etiwshi reagentten 1 – 2 tamshi qosiladi. Reaksiya filtr qag’azda o’tkerilgende aralaspa bir neshi ionnan ibarat bolsa¸ payda bolg’an sho’kpenin’ tu’rlishe adsorbsiyalaniwi na’tiyjesinde olar qag’azda konkret zonalarg’a ajraliwi mu’mkin. Tamshi reaksiyasin o’tkeriwde aq lentali filtr qag’azdan paydalaniw maqsetke muwapiq.