Тема № Классификация согласных звуков

Nutq tovushlari. Unli va undosh tovushlar
Inson nutqi nutq tovushlaridan iborat.
Nutq tovushlari - bu odam tomonidan og'zaki muloqot paytida aytadigan maxsus tovushlar. Ular so'zlar va so'z qismlarini yaratish uchun ishlatiladi. Ta'lim va tovushning o'ziga xos xususiyatlariga ko'ra, nutq tovushlari unli va undoshlarga bo'linadi.
Ovozlar - bu havo paydo bo'lishi og'iz bo'shlig'i orqali hech qanday to'siqqa duch kelmasdan erkin oqadigan tovushlar. Shuning uchun unli tovushlar faqat ovozdan iborat. Ovozli tovushlar rus tilida heceler hosil qiladi (ular heceli).
Rus tilida 6 ta unli tovush stress ostida farqlanadi: [á], [ó], [í], [́], [é], [ú].
Undoshlar hosil bo'lganda, havo og'iz bo'shlig'ida qandaydir to'siqqa duch keladi (lablar yopiq, tishlar tishlarga bosilgan va hk). Undoshlar ovoz va shovqindan (ovozli) yoki faqat shovqindan (kar) iborat. Rus tilidagi undosh tovushlar hece hosil qila olmaydi.
Rus tilida 36 ta undosh mavjud:
Bularning hammasi faqat qattiq va yumshoq undosh tovushlardir.
Undoshlar yumshoq va qattiq. Qattiq undoshlarni yumshatish
Ovozga va shakllanish uslubiga ko'ra undoshlar rus tilida qattiq va mayin tovushlarga bo'linadi.
Yumshoq undoshlar tilning o'rta qismi ishtirokida hosil bo'lib, maxsus, "yumshoq" tovushga ega. Qattiq undoshlar tilning o'rta qismi ishtirokisiz hosil bo'ladi va "qattiq" tovushga ega.
Aksariyat undoshlar qattiq / yumshoq juftlarni hosil qiladi.
[b] - [b '] [l] - [l'] [t] - [t '] [c] - [c'] [m] - [m '] [f] - [f'] [g ] - [r ']
[n] - [n '] [x] - [x ’] [d] - [d’] [n] - [p ’] [h] - [z’] [p] - [p ’]
[k] - [k ’] [s] - [s’]
Ba'zi undoshlar faqat qattiq yoki faqat yumshoq. Ular qattiqlik / yumshoqlik jihatidan bug'lanib ketmaydi.
Faqat qattiq undoshlar: [w], [w], [c].
Faqat yumshoq undoshlar: [th ’], [h’], [sch ’].
Qattiq undoshlarni unli tovush [va] ular ortidan kelayotgan tovush bilan, yumshoq undoshlarni esa ularning ortidan kelgan unli tovush [lar] bilan birlashtirish mumkin emas.
Erkak kishi - [muzik] (bu erda har doim qat'iy M tovushlari eshitilgandan keyin).
U o'rgatdi - [uch'il] (bu erda har doim yumshoq Ch tovushlaridan keyin [va]).
Ba'zi hollarda juftlashgan qattiq undoshlarning yumshashi nutq oqimida sodir bo'ladi.
Hard [n] [n'ch '], [n'sh'] birikmalarida yumshoq [n '] ga o'zgarishi mumkin.
Pancake - pancake [bl'in'ch'ik].
O'zgartirish - o'zgartirish [sm'en'n'sh'ik].
Qattiq [d], [t], [h], [s], [n] yumshoq [d '], [t ’], [z’], [s ’], [n’] dan oldin yumshata oladi.
Hushtak - swi [s't '] va boshqalar.
Les - le [s'n '] ik.
G'aznachilik - ka [z'n '] e.
Ta'zim - ba [n't '] ik.
Hindiston - I [n'd '] ia.

Nutqning fonetik bo'linishi tushunchasi.

Inson nutqi tovushlar oqimidir. Ushbu tovush oqimi segmentlarga, alohida birliklarga bo'linadi. Ular turli xil fonetik vositalar yordamida, ko'pincha pauza va stress yordamida farqlanadi. Ovoz oqimining quyidagi segmentlari ajralib turadi: ibora, fonetik sintagma (yoki satr), fonetik so'z (u leksikadan farq qilishi mumkin), bo'g'in, tovush. Nutqning fonetik bo'linishining eng katta qismi bu ibora.
Fraza - bu maxsus intonatsiya va frazasal stress bilan tavsiflanadigan nutq qismidir. So'z birikmalari bir-biridan ancha uzoq pauzalar bilan ajralib turadi. Ularning orasidagi chegaralar ikkita vertikal chiziq bilan belgilanadi (//).
Misol uchun:
Qattiq shamol esadi // Quyosh qo'llarimni kuydiradi //
Mening tepamda shishadek havodor tokcha aybdor //
Ushbu ibora nisbatan to'liq ma'noga ega bo'lgan bayonotga mos keladi. Fraza va jumla bir xil narsa emas. Fraza fonetik birlik, gap sintaktik birlikdir. Ularning chegaralari mos kelmasligi mumkin. Masalan: Shamollar jimgina tinchib qoldi //, yorqin nur meni uyimga chorlamoqda. Bitta jumla ikkita iborani o'z ichiga oladi. Fraza nutq sintagmalariga yoki satrlariga bo'linadi.
Nutq satri - bu ma'noga ega bo'lgan va kichik pauza bilan ajralib turadigan so'z birikmasi. Nutq paneli maxsus intonatsiya va bar stressi bilan ajralib turadi. O'lchovlar orasidagi pauzalar interfazallarga qaraganda ancha qisqa. Bar chegaralari bitta vertikal chiziq bilan ko'rsatilgan. Barlarni ajratish ma'ruzachining niyatidan kelib chiqadi, ya'ni u etkazmoqchi bo'lgan ma'no, shuning uchun bitta iborani barlarga bo'lishning bir nechta variantlari mumkin.
Misol uchun:
Oxirgi marta o'sha paytda / qirg'oqda uchrashganmiz.
So'nggi marta biz o'sha paytda qirg'oqda edik.
So'nggi marta / biz o'sha paytda uchrashdik / qirg'oqda edik.
Barlarga bo'linish doimo tinish belgilarining o'rnatilishini aks ettirmaydi. Biroq, sintagma chegaralari tinish belgilariga to'g'ri keladigan holatlar mavjud.
Yo'l yo'q, / yo'l yo'q, /
Faqat muz teshiklari qorong'i. //
Ba'zi hollarda, so'z birikmasini nutq o'lchovlariga ajratish variantlari turli ma'nolarni aks ettiradi.
Taqqoslang:
O'qish / ishlash / va dam olish kerak.
Biz ishlashni va dam olishni o'rganishimiz kerak.
Shunday qilib, iboralar va o'lchovlarga bo'linish semantik va sintaktik bo'linish bilan bog'liq. Aytgancha, diktator matnni diktatsiya qilishda iboralarni satrlarga ajratadi.
Nutq paneli bir yoki bir nechta fonetik so'zlardan iborat bo'lishi mumkin. Fonetik so'z - bu bitta so'z urg'usi bilan birlashtirilgan tovush oqimining segmenti. Masalan, kecha, shamol, yugurish, qutqarish so'zlari bitta fonetik so'zdir. Bunda fonetik so'z leksik birlikka to'g'ri keladi. Biroq, fonetik so'zlar jeton bilan bir xil bo'lmasligi mumkin. Yilning eng qorong'i kunlari iborasida yilning prepozitsion-case shakli bitta fonetik so'zdir, garchi u bitta so'z urg'usi bilan birlashtirilgan ikkita leksik birlikdan iborat bo'lsa. Rus tilida hamma so'zlarni ta'kidlash mumkin emas.
Preploglar, zarralar, ba'zi birlashmalar stresssiz bo'lishi mumkin. Ular klitikalar deb nomlanadi. Shunday qilib, klitikalar - bu stresssiz so'zlar. Klitika muhim so'zlarga rioya qiladi, ular bilan bitta fonetik so'z hosil qiladi. Stresssiz so'z. U tutashgan barabanchi oldida turish proklitika deb ataladi. Masalan: kechqurun, qirg'oqda, qayin yonida, stol tagida va mening akam, men siz bilan, sizsiz, bilmayman, u qo'shilib ketadigan shok so'zidan keyin stresssiz so'z enklitika deb ataladi. Masalan: qaerda, u keladimi.
Ba'zi monosyllabic predloglar va zarralar stressni qabul qilishi mumkin, keyin stresssiz muhim so'z enklitik vazifasini bajaradi. Masalan: orqada, qo'ltiq ostida.
Klitika mutlaq va nisbiydir. Mutlaq klitika mustaqil so'zning fonetik xususiyatlarini to'liq yo'qotadi. Taqqoslang: bog 'oldidan [dÙsa´d] va g'azablanishdan [dÙsa´d].
O'ziga xos stressga ega bo'lmagan va ta'kidlangan so'zga qo'shilib keladigan nisbiy klitikalar fonetik xususiyatlarini to'liq yo'qotmaydi, bu tovushlarning talaffuzining o'ziga xos xususiyatlarida aks etadi. Nisbiy klitikalarga ittifoq no, olmosh I kiradi. Taqqoslang: quyoshda [nÙso'nts], lekin quyoshda [nso'nts]; Men kuldim [ja´sm` andja´ls`] /
Fonetik so'z bo'g'inlarga, bo'g'inlar tovushlarga bo'linadi. Shunday qilib, tovush, hece, fonetik so'z, satr va ibora tovush oqimining chiziqli segmentlari. Ular segment birliklari deb ataladi. Kattaroq bo'linmalar kichikroq bo'linmalarga bo'linadi. Kichik birliklarni kattaroq qismlarga birlashtirish intonatsiya va stress tufayli amalga oshiriladi. Intonatsiya va stress super segmental birliklardir, chunki ular segmentlarga joylashtirilgan ko'rinadi. Faqatgina hece fonetik nazariyada ham segmentar, ham supersegment birligi sifatida qaraladi.
Bo'g'inning bir nechta ta'riflari mavjud.
1. So'z - bu eng yuqori sonorlikning bitta tovushini o'z ichiga olgan so'zning bir qismi.
2. Bog'in - nafas chiqaradigan havoning bir marta bosilishi natijasida chiqarilgan tovush yoki bir nechta tovushlar.
3. Bo'g'im - kuch, intensivlik to'lqini.
Bo'g'inning bir nechta ta'riflarining mavjudligi, rus fonetikasida bir nechta hece nazariyalari ishlab chiqilganligi bilan bog'liq. Birinchisi ekspiratuar deb nomlanadi. U bo'g'inni nafas chiqarish havosini bir marta bosish bilan aytilgan tovush birikmasi sifatida izohlaydi. Ushbu nazariya yonayotgan sham oldida so'z aytganda, tajriba ma'lumotlariga asoslanadi. Uy so'zini talaffuz qilishda sham alangasi bir marta, so'zlar bilan sutda 3 marta pasayadi. Biroq, ushbu nazariya barcha holatlarni tushuntirib berolmaydi. Shunday qilib, ay kesimini aytganda, sham alangasi atigi 1 marta og'adi, garchi so'zda 2 ta hece mavjud bo'lsa va qotishma so'zini aytganda alanga 2 marta titraydi.
Sonor nazariyasiga ko'ra, bo'g'in turli xil sonoritli tovushlarning birikmasidir. Eng tovushli heceli, qolganlari heceli emas. Ruscha hecada tovushlar ko'tarilgan sonorlik printsipiga muvofiq joylashtirilgan.
Sonority darajasiga ko'ra tovushlar quyidagicha bo'linadi:
- Eng tovushli tovushlar (4).
- Sonorous [p, l, m, n, j] - ularning sonorlik koeffitsienti - 3 birlik.
- ovozli undoshlar - 2 birlik.
- Ovozsiz undoshlar, eng kichik ovozli - 1 birlik.
Bir so'z bilan aytganda, sonority tushgan joyda, heceli bo'lim o'tadi. Masalan: 1h dan 1a4 / s1 t1 l3 u4 / b2 y4 d3, o4 / b2 p3 y4 v2
Bo'g'im bo'limi tire bilan mos kelmasligi mumkin.
Undoshlar heceli bo'lishi mumkin bo'lgan tillar mavjud.
Dinamik nazariyaga ko'ra, bo'g'in kuch, intensivlik to'lqini. Eng kuchlisi bo'g'in tovushi, unchalik kuchsiz bo'g'inlari.
Bo'g'inning boshida heceler yopiq va yopiq o'rtasida farqlanadi. Yopilgan hece mo / lo / ko, po / yes / rock undosh tovushlaridan boshlanadi. Yopilmagan hece unli bilan boshlanadi. Masalan: a / pelsin, about / break, e / elektron.
Oxirida heceler ochiq va yopiq. Ochiq bo'g'in unli bilan tugaydi - ve / che, ko / ro / va; yopiq - undosh. Masalan: uy, jang / mushuk.
Nutq oqimining bo'g'inlarga bo'linishi dunyoning barcha tillarida kuzatilgan. Biroq, bo'g'inlar orasidagi chegaralarni quloq bilan aniqlash har doim ham mumkin emas. Biror kishi ataylab so'z birikmalarini hecalarga ajratganidan tashqari. Taqqoslang: "Kartoshkani yoqing" yoki "Kartoshkani yoqing."
Bo'g'in bo'limi, heceler o'rtasidagi haqiqiy yoki potentsial chegara deb tushuniladi, bu so'zni aytganda siz to'xtab turishingiz mumkin. Rus tilining turli xil shevalarida hecelerin bo'linish qonunlari bir xil emas. Shimoliy rus shevasi vakillari do'stlik so'zini bo'g'inlarga ajratadilar - druj-ba, janubiy rus shevasi vakillari - do'st-zba. Rus adabiy talaffuzi Moskva shevasiga asoslangan. Bu shuni anglatadiki, rus tilidagi hecelerin aksariyati sonority ko'tarilish printsipi asosida qurilgan: boshlang'ich tovush eng kichik, oxirgi tovush eng baland ovozli. Ushbu tamoyil sonority nazariyasi tomonidan yaxshi yoritilgan. Sonority tushgan joyda, hece bo'limi o'tadi. Masalan: p3 a4 z2 b2 u4 p3 a4 t1 b - olish.
Bo'g'in bo'linishida, undoshlar guruhiga bo'g'in ajratish qiyin.
Quyidagi qoidalarni ko'rib chiqing:
1. Shovqinli undoshlarning birikmasi keyingi bo'g'inga o'tadi: yulduz-zda, qayiq-dka, ro-stok, le-pe-stok, joy, te-yuz.
2. Shovqinli undoshning sonorant bilan unlilar orasidagi birikmasi keyingi bo'g'inga o'tadi: birgalikda uxlash, do-bro, unli.
3. Sonorous bilan unli tovushlar orasidagi shovqinli birikmaning bu birikma ichida hece bo'limi mavjud: par-ta, bron-za, ya'ni sonor avvalgi hecega, shovqinli esa keyingisiga o'tadi.
4. [j] unli tovushlar orasidagi shovqinli yoki sonorik hece bilan birlashtirilganda, bo'lim bu birikmaning ichiga kiradi, ya'ni [j] oldingi hecega o'tadi: war-na, tai-na, boy-nya, lei-ka, cha-ka.
5. Sonorik undoshlarni birlashtirganda, er-xotin bo'g'inli qism bo'lishi mumkin: korma va korma, tom va tom. Ikkinchi holda, heca bo'linishi morfemik bo'linishga to'g'ri keladi.
6. Oxirgi heceler yopilishi mumkin: qidirish, kar-kas, korabl.
7. So'zning boshida, istisno tariqasida, sonik undosh + shovqinli undoshning qizarish, peshona, xushomadgo'ylar birikmasi bo'lishi mumkin. Bunday so'zlarda sonoritning ikkita cho'qqisi bor va sonorant undoshlarni hece deb hisoblash mumkin: l-ba.
8. O'quv dasturini taqsimlash qoidalarini transfer qoidalari bilan aralashtirmang: ular mos kelmasligi mumkin. Masalan: salom // split-qo'g'irchoq.

Nutq tovushlari tilshunoslikning fonetika bo'limida o'rganiladi.

Barcha nutq tovushlari ikki guruhga bo'linadi: unli va undoshlar.
Ovozli tovushlar kuchli va kuchsiz holatlarda bo'lishi mumkin.
Kuchli pozitsiya - stress ostida bo'lgan holat, unda tovush uzoq vaqt davomida kuchliroq bo'lib, aniq talaffuz qilinadi va tekshirishni talab qilmaydi, masalan: shahar, er, buyuklik.
Zaif holatda (stresssiz) tovush noaniq, qisqa, kamroq kuch bilan talaffuz qilinadi va tekshirishni talab qiladi, masalan: bosh, o'rmon, o'qituvchi.
Oltita unli tovushlarning hammasi stress ostida ajralib turadi.
Stress holatida [a], [o], [h] o'rniga boshqa unli tovushlar so'zning bir qismida talaffuz qilinadi.
Shunday qilib, [o] o'rniga biroz zaiflashgan tovush [a] - [wad] a, stresssiz bo'g'inlarda [e] va [a] o'rniga, [ya'ni] talaffuz qilinadi - [va] va [e] orasidagi tovush, masalan: [ m'yesta], [ch'iesy], [p'iet'brka], [s * ielo].
So'zning bir qismida unlilarning kuchli va kuchsiz pozitsiyalarining almashinishi tovushlarning pozitsiyali almashinuvi deyiladi. Unli tovushlarning talaffuzi, ularning ta'kidlangan qismiga nisbatan qaysi bo'g'inda bo'lishiga bog'liq.
Oldindan ta'kidlangan birinchi hecada unli tovushlar kamroq o'zgaradi, masalan: st [o] l - st [a] la.
Qolgan bo'g'inlarda unlilar ko'proq o'zgaradi, ba'zilari esa umuman farq qilmaydi va talaffuzida nol tovushga yaqinlashadi, masalan ^: tashilgan - [n'riev'6s], bog'bon - [edavot], suv tashuvchi - [vdavbs] (bu erda b dan bgacha noaniq tovushni, nol tovushni belgilang).
Unli tovushlarning kuchli va kuchsiz holatlarda almashib turishi yozuvda aks etmaydi, masalan: hayratlanish - bu mo''jiza; stresssiz holatda, ushbu ildizdagi zarbli tovushni bildiradigan xat yozilgan: hayratlanish "diva (mo''jiza) bilan uchrashish" degan ma'noni anglatadi.
Bu rus imlosining etakchi printsipi - morfologik bo'lib, so'zning muhim qismlari - ildiz, prefiks, qo'shimchalar, pozitsiyasidan qat'i nazar, bir xil yozilishini ta'minlaydi. Morfologik printsip stress bilan tekshirilgan, unsiz unlilarning belgilanishiga bo'ysunadi.

Rus tilida 36 undosh mavjud.

Rus tilining undoshlari shunday tovushlardir, ularning paydo bo'lishi paytida havo og'iz bo'shlig'ida qandaydir to'siqqa duch keladi, ular ovoz va shovqinlardan yoki faqat shovqindan iborat.
Birinchi holda ovozli undoshlar, ikkinchisida ovozsizlar hosil bo'ladi. Ko'pincha, ovozli va jarangsiz undoshlar ovozsiz-juftlik juftligini hosil qiladi: [b] - [p], [c] - [f], [g] - [k], [d] - [t], [g] - [ w], [h] - [s].
Biroq, ba'zi bir undoshlar faqat ovozsiz: [x], [q], [h '], [w] yoki faqat ovozli: [l], [m], [n], [p], [G]. Qattiq va yumshoq undoshlar ham mavjud. Ularning aksariyati juftliklar hosil qiladi: [b] - [b '], [c] - [c'], [d] - [g '], [d] - [d "], [h] - [h'] , [k] - [k '], [l] - [l'], [m] - [m *], [n] - [n *], [n] - [n '], [p] - [p '], [c] - [c'], [t] - [t '], [f] - [f'], [x] - [x ']. Qattiq undoshlar [w], [w], [c] va yumshoq undoshlar [j '], [h'], [t '] juftlashgan tovushlarga ega emas.
Bir so'z bilan aytganda, undoshlar turli pozitsiyalarni egallashi mumkin, ya'ni ovozning so'zdagi boshqa tovushlar qatorida joylashishi.
Ovoz o'zgarmaydigan pozitsiya kuchli. Uyg'un tovush uchun bu unli (zaif), tovushli (haqiqiy), [v] va [v *] (burilish) oldidagi pozitsiyadir. Boshqa barcha pozitsiyalar undoshlar uchun kuchsizdir.
Bunday holda, undosh tovush o'zgaradi: karlardan oldin ovoz chiqaruvchi kar bo'ladi: hem - [patshit ']; ovoz chiqaruvchidan oldin karlar ovozli bo'lib qoladi: so'rov - [prbz'ba]; so'zning oxiridagi sonor kar bo'lib qoldi: eman - [dup]; tovush eshitilmaydi: bayram - [praz'n'ik]; yumshoq yumshoq bo'lguncha qattiq: kuch - [vlas't '].