|
2. Ílım rawajlanıwınıń tiykarǵı basqıshları.
Ilim-pánniń rawajlanıw basqıshları. Ilim-pánniń jámiyet ómirindegi rolin kórsetiw quramalı másele bolıp tabıladı. Onıń búgingi kún hám keleshek ushın bahalaw daǵı ulıwma bir jónelisti bo'lip kórsetiwdiń ózi qıyın. Pikirlerdiń ampiltudası ilimdi barlıq mádeniyattıń rawajlanıwınıń absolyut etalonına kóteriwden baslap, onı adamdı eziwdiń jańa túri dep oylawǵa shekem terbelip turadı. Scientizm (D. Bell, G. Kan h. b.) hám anticietizm (G. Markuze, T. Rozzak h. t.) baǵdarları ilim-pánniń sociallıq rolnniń absolyutlestiriliwin poztiv hám negetiv variantların sáwlelendiredi.
Scientizm ushın konkret ilimlerdiń stilin hám metodların absolyutlastırıw, olardı bilimlerdiń shıńı dep daǵazalaw xarakterli. Scientizm tolqınında bir biri menen baylanıslı bolmaǵan eki - tábiyiy ilimlik hám gumanitar mádeniyat haqqında kózler qaraslar payda boldı. Scientizm shegarasında ilim keleshekte óziniń racionallıq emes tarawların yutatuǵın ruwxıy mádeniyattıń jalǵız tarawı retinde alıp qaraladı. Al antiscientizm kózler qaraslar ilim-pánniń joqlar kelesilıǵın yaki adamdıń qandayda bir kisige jaqın adamlartına máńgi qarsı turatuǵınlıǵın aytadı.
Antiscientizm - admnıń túpkilikli problemaların sheshiwde ilim-pánniń múmkinshilikleriniń principial dárejede sheklengenliginen kelip shıǵadı, óziniń kózler qorsalarında ilimdi adamǵa dushpan kúsh retinde bahalaydı, onıń mádeniyatqa unamlı tásirin esapqa almaydı.
Ilim ózgemeytuǵın zat emes, rawajlanıp kiyatırǵan tariyxıy qubılıs bolǵanlıqtan, ilim tariyxın baqıshpa-boshkısh bolıw mashqalasın anıqlaydı, yaǵnıy, onıń rawajlanıwınıń sapalı narıqsha basqıshların (evalyuciyalıq) bolıw payda bo'ladı. Ilimlerdi dáwirlestiriw olardı gorizontal ráwishte rawajlanıw yaǵnıy waqıt ogi boylap anıq birinen keyin biri belgili bir tariyxıy dáwirlerdi alıp qarawǵa boladı ( dáwir, pánlerde bar bolıp tabıladı. Biliw yarayonisiz ilimiy dóretiwshilik stul óz predmetin kórinetuǵın qilaolmaydi. Óz gezeginde, barlıq pánler, atap aytqanda : ekonomikalıq pánler menen shuǵullanayotganlar da ilimiy dóretiwshilik mánisin tushunmasalar jańa ashılıwlarǵa erisiwleri amri mahol bolıp tabıladı.
3. Ilim social - madeniy qubılıs retinde - Ilim - bul rawajlanıp, ósip atırǵan bilim sisteması, insannıń átirap -álemdi uzaq dawam etken ózlestiriwge, ózin qorshap turǵan haqıyqıy dúnya haqqında anıq hám tereń maǵlıwmat lıwga, bunday maǵlıwmatlardı saqlaw, qayta islew jáne onnan paydalanıwǵa qaratılǵan jámiyetlik ań -sananıń ayrıqsha forması bolıp, shınlıq haqqında bilimlerdiń tutas, birlesken sisteması.
Ilim sociallıq institut retinde házirgi zaman iliminiń strukturasına sáykes keletuǵın keńselerdi, ilim tarawında qulıqtıń turaqlı formaların anıqlawshı sociallıq normalardıń, madeniy úlgilerdiń jıynaǵın óz ishine qamtıydı. Oǵan ilim-pánniń metodologiyalıq hám ulıwmateoriyalıq problemaları, arnawlı teoriyaler, ámeliy ilimler, etikalıq normalar hám bahalıqlar kiredi.
Ilim-pánniń metodologiyalıq hám ulıwma teoriyalıq problemaları
dárejesi ilim-pánniń filosofiya (metodologiyalıq hám dúnyaǵa kózler qaraslıq mazmunı ) menen baylanısın, berilgen ilim-pánniń ulıwma teoriyalıq problemaların (obiektlerdi tiplestiriw, sistemalastırıw, klassifikaciyalaw ) óz ishine qamtıydı. Arnawlı teoriyaler bir terepten joqlarargi dárejede tuplangan ulıwma teoriyalıq bilimlerdiń differenciaciyasınıń nátiyjesin beredi, ekinshi tárepten, ol tómendegi ámeliy darejede tuplangan mazmundı ulıwmalastırıw retinde payda bo'ladı hám rawajlanadı. Sol sebepli ilimde real ilim pidayıları menen bir qatarda múnásipsiz, pikirlerdi urlawshılar hám ámelparazlar iskerlik yuritedi. J. Bernal ilim túsinigine ámeliy táriyip beriwi múmkin emesligin yadlaw ótedi, ilim-pánniń mánisi jaqınlanıw múmkinshiligin beriwshi jolların belgileydi. Onıń pikiri boyınsha ilim :
1) institut ;
2) metod ;
3) ilimiy programmalardıń qáliplesiwi ;
4) islep shıǵarıwdıń rawajlanıw faktorları ;
5) isenimler hám adamlardıń dúnyaǵa qatntanasın qáliplestiriwshi eń kúshli faktor retinde payda bo'ladı.
Ilim-pánniń aldında ilimiy elementlerdiń (olgi shártleri ) payda bolǵan eń dáslep klasıkalıq dáwir boladı. Bul Uzaq Shıǵısta, Greciyada hám Rimde, sonday-aq Orta ásirlerde XvI-XvII ásirlerge shekemgi bilimdiń baslanıwın bildiredi. Tap bul dáwir ko'binshe shınlıqtı sistemalastırıp izertlew retinde tábiyiy ilim-pánniń hám ulıwma ilim-pánniń baslanıwınıń bo'rtigi esapalanadı. Grek ilimi praktikalıq máseleler menen az baylanısqan oy yuvırtıwga tiykarlangán izertlewdi ańlatadı ( teoriya sóziniń ózi grek tilinen awdarganda aqılǵa salıw, oy yuvırtıw degen manske iye ). Ilimiy nátiyjelerdi praktikalıq qollanıwǵa jónelislewdiń ózi biymánilik retinde alıp qaraladı hám onday ilim-pánniń ózi statusqa iye bolanı. Mısalı, Greklerdegi sezimtallı biliwdiń isenimlilik teması eń kúshli talxlanadigan temalardıń biri bolǵan. Bul talqılaw dál sezimlerdiń qolpallıǵın kórsetiwshi baqlaw bolǵan edi. Greklerdegi eń belgili mısal : sarı awırıw awırıwları ushın asalding ashshı mazası hám suwda predmetlerdiń sınıwı. Bul mısallar qaysı zatlar haqıyqat hám olar bizler ushın qanday kóriniste bolsa sheklew kerekligi tuwrısında eshletedi. Biraq, egerde sezimler oldamshı hám qorma -qarsı bolsa qanday zatlar ekenligin qalayınsha bilamiz? Juwap : bizde salamat insan yaki nawqas sarı awırıw tárepinen ǵárezli ózgermeytuǵın ideyalar aralıq unamlı múnásibetler ornatılıwına uqıplı aqıl bar. Kóbirek bul jerde kórinisshi mısal retinde Parmenida filosofiyası bolıp, az emes onıń haqıyqıy bar ekenligi biziń tájiriybemiz benen qarama-qarsılıqqa kirisedi. Ol ańsatǵana illyuzor tájiriybede berilgen tınıshlıqtı járiyalaydı, al logika járdeminde ornatılǵan tınıshlıq bolsa - haqıyqat esaplanadı.
Antikvarizm
Antistsietizm
Paydalanilģan ádebiyatlar :
1.Z.Davronov “ Ilmiy ijod metodologiyasi ”. Oqiw qollanba. Tashkent 2007.
2.Z.Davronov, M.Primov “ Ilmiy tadqiqot metodologiyasi ”. Oqiw qollanba. Tashkent 2014.
3.N.A.Shermuhamedova “ Ilmiy tadqiqot metodologiyasi ”
Tashkent 2014. Oqiw qollanba.
Do'stlaringiz bilan baham: |
