Tema : Aslawshi elementler saqlaǵan dárilik ósimlikler Joba: I kirisiw Temanıń aktuallıǵı hám áhmiyeti

OSHLOVCHI MODDALARNING O'SIMLIKLAR HAYOTIDAGI
AHAMIYATI

Teńidlar ósimlikler turmısında úlken rol oynaydı, sonday bolıwına qaramay, bul másele házirge shekem hal etilgen emes. Oshlovchi elementlar ósimlik toqımalarında turaqlı túrde keship turatuǵın oksidleniw hám qaytarılıw reaksiyalarında, bárinen burın kletkanıń dem alıw processinde aktiv qatnasadı. Sonday eken, teńidlar málim sharayatta oksidlenip, vodorodtı hám de qaytarılıp kislorodtı ajıratıwı múmkin. Bóleklengen vodorod hám kislorod bolsa kletka daǵı ferment tásirinde zárúr birikpelerdiń qaytarılıwına hám de oksidleniwine sarplanadı. Katexinlar oksidlenip, ózine jaqın antotsianlarga aylanadı. Antotsianlar bolsa flavonlarga aylanıwı yamasa qaytarılıp, taǵı katexinlar payda etiwi múmkin. Bul reaksiyanı tómendegi sxema boyınsha suwretlasa boladı :

Oshlovchi elementlar bakteritsid hám fungitsid tásirge iye bolǵanı sebepli tereklerdiń aǵash bólegin tez shırıwdan saqlaydı.
Eger ósimliklerge sırtdan tásir etilse (mısalı, shıbın-shirkeyler ósimlikti yaralab-chaqib máyek qo'ysa yamasa g'o'zani chekanka etilse), zálellengen toqımalarda oǵan qarsı kóp muǵdarda teńidlar sintez boladı hám toplandı. Bul hádiysediń júz beriwi ilimiy tárepten etarli tiykarlanǵan bolmasa da, toqıma daǵı usı bioximiyalıq ózgeris ósimliktiń shetten bolǵan tosınarlı tásirge ózin qorǵaw reaksiyası ekenligi shubhasız bolıp tabıladı. Soǵan kóre, teńidlar ósimliklerdiń shıǵındısı bolıp tabıladı, olar toqımalarda júz beretuǵın elementlar almasinuvida qatnasıw etpeydi, sonıń menen birge, oshlovchi elementlar rezerv energiya beretuǵın birikpe bolıp tabıladı, olar qandga, kraxmalga, maylarǵa hám basqa elementlarǵa aylanıwı múmkin, dep aytılǵan pikirler haqıyqatlıqtan talay jıraq turadı. Sebebi, joqarıda aytıp ótilgeni sıyaqlı, teńidlarning sintezlanishi dáwirinde geksozalardan payda bolǵan aralıq birikpeler reaksiyaǵa kiretuǵın baslanǵısh birikpelerden kem sap energiyaǵa iye bolǵanlıǵı ushın bul reaksiyanıń keyin basıp qaytıwı da dargumon. Sol sebepli oshlovchi elementlardıń ósimlikler turmısındaǵı roliga olardıń málim dáwirde bóleklenip, joq bolıp ketiwine yamasa kóbeyiwine (mısalı, uglevodlar hám maylar sıyaqlı ) qaray ataq beriw onsha tuwrı bolmaydı. Usınıń menen bir qatarda ósimlikler ósip atırǵan dáwirinde teńidlarning ózgeriwi (oksidleniwi yamasa qaytarılıwı, ápiwayı yamasa quramalı formadan ekinshi jaǵdayǵa ótiwi) ga qaray, olardıń fiziologikalıq roli tuwrısında oylaw kerek.