TELEKOMMUNIKATSIYA TRANSPORT TARMOQLARIDA ALOQA KANALLARINI SAMARALI BOSHQARISH ORQALI TARMOQ YASHOVCHANLIGINI OSHIRISH
D.A.DAVRONBEKOV, O’.К.MATYOKUBOV Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti
Yashovchanlik ya’ni tarmoqning muvaffaqiyatsizlikka dosh berishi va tiklanish qobiliyati tarmoqlarning eng muhim xususiyatlaridan biri xisoblanadi. O’z navbatida yuqori o’tkazuvchanlik qobiliyatiga ega bo’lgan optik tolali tarmoqlarda ham yashovchanlik xususiyati muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu maqolada an'anaviy optik tarmoqlarda yashovchanlikni oshirish usullari va WDM tarmoqlarida yashovchanlik masalasi ko’rib chiqiladi. Kompyuter va aloqa texnologiyalarining integratsiyasi va optik tolali aloqa usullarining jadal rivojlanishi tufayli zamonaviy telekommunikatsiya tarmoqlari oxirgi foydalanuvchilarga tezkor va sifatli xizmatlarni taqdim etadi. Xizmat turlari esa ovoz signallaridan turli xil multimedia xizmatlarigacha kengaydi.
Axborot almashish tezligi tobora oshib borayotgan hozirgi davrda, telekommunikatsiya xizmatlarida kuzatiladigan qisqa muddatli uzilishlar ham katta iqtisodiy zararlarni keltirib chiqarishi mumkin. Shunday qilib, xizmatni uzilishni qanday qilib oldini olish va xizmat yo'qotilishini minimal muqarrar uzilishgacha kamaytirish kerak degan savol o'ta dolzarb bo'lib qolmoqda, ya'ni telekommunikatsiya tarmoqlarini loyihalashda yashovchanlik qobiliyatini hisobga olish masalasi oldingi o’rinlarga chiqmoqda. Tarmoqning yashovchanlik qobiliyati tarmoq ishdan chiqqan taqdirda uzluksiz xizmat ko'rsatishni anglatadi.
Optik tolali tarmoqlar elektr energiyasining tejamkorligi, ishonchlilikning yuoqiriligi sababdan telekommunikatsiya tizimlarida yetakchi transport tarmog’iga aylandi. Optik tolaning asosiy jozibali xususiyati shundaki, uning sekundiga bir necha terabit tezlikga ega o'tkazuvchanlik qobiliyatidir. Optik tolali media bu yuqori darajada o'tkazish qobiliyatini tejashga qodir bo'lgan yagona vositadir. Bugungi kunda optik tolalar magistral tarmoqlarda keng qo'llaniladi. Biroq, shu paytgacha o'rnatilgan optik tolaning umumiy quvvatining ozgina qismi amalga oshirildi. Ushbu samarasizlikning asosiy sababi elektron ishlov berishning yuqori darajasi va manba tezligi, shuningdek optik tolaning o'tkazish qobiliyati o'rtasidagi katta farq. Shuning uchun tolalar sig'imidan yanada samarali foydalanish uchun to'lqin uzunligi bo'linish multipleksatsiyasi (WDM) kabi yangi multipleksrlash usullari taklif qilindi.
WDM foydalanuvchilar uchun ko'proq tarmoq o'tkazish qobiliyatini va xizmat ko'rsatuvchi provayderlar uchun ko'proq daromad keltirishi mumkin bo'lsada, ayrim muammolardan holi emas. Eng jiddiy muammo bu WDM tizimlarining yashovchanligi. Yashovchanligi yuqori bo’lgan optik tarmoqni loyihalash uchun tarmoqning mumkin bo'lgan nosozliklarini aniqlash kerak. Tarmoqlardagi asosiy muammolar bu odatda kanallar va tugunlarning ishdan chiqishi hisoblanadi. Kanalning ishdan chiqishi odatda kabelning kesilishi tufayli yuzaga kelsa, tugunlardagi muammolar tarmoqlardagi uskunalarning ishlamay qolishi tufayli yuzaga keladi. Har qanday aloqa tarmog'ida keng tarqalgan nosozlik holati bo'lgan tugun va kanal yetishmovchiligidan tashqari, WDM optik tarmoqlarida ham kanallar bo’yicha muammo chiqishi mumkin. Kanal yetishmovchiligi odatda ushbu kanalda ishlaydigan uzatuvchi yoki qabul qiluvchi uskunaning ishlamay qolishi bilan bog'liq bo’ladi.
WDM optik tarmoqlarida dastlabki yashovchanlikni oshirish bo’yicha ishlar asosan bitta kanal yoki tugunning ishdan chiqishini tiklashga qaratilgan. Bu birinchi navbatda ikkita omilning kombinatsiyasi bilan bog'liq: Bir vaqtning o'zida bir nechta uskunaning ishdan chiqishini rejalashtirish osonroq; Optik tarmoqlarda kabel uzilishlari keng tarqalgan bo'lib, natijada aloqa uzilib qoladi. Texnogen xatolar va nazoratsiz tabiiy hodisalar (masalan, suv toshqini va zilzilalar) tarmoqdagi elementlarning ishdan chiqishiga olib keladi. Hozirda kanallarning ishlamay qolishiga kam e'tibor qaratilmoqda. Hattoki bitta kanal yetishmovchiligi tizimda sezilarli trafikni yo'qotilishiga olib kelishi mumkin.
