Тела и вещества

Atom va molekulalar

Materiyada nima birlamchi

• Aristotel (eramizgacha IV asr) -tuproq, olov, havo, suv

• Fales Miletckiy (eramizgacha VII-VI asr) – suv

• Anaksimen (eramizgacha VI asr – suv

• Geraklit Efesskiy (eramizgacha V asr.) -olov

Modda tuzilishi haqidagi bilimlarning ahamiyati

• Yordam beradi:
• Fizik hodisalarni tushunib olishda
• Turli hodisalarni boshqarishda
• Jism nimalardan tuzilganligini aniqlashda
• Kerakli xossalardan yangi moddalar hosil qilishda

Inson qo’li bilan yaratilgan jismlar

Ko’plab kichchik zarralardan tuzilgan jismlar

Zarralar soni

• 0,007 мм havo shari

• Er aholisi

Zarralar o’lchami

• Ingliz fizigi
• Jon Reley
• (1842 – 1919)

• V = 1 mm3

• 1 m2

• 1 mm3

• 1 000 000 mm2

• 1

• 1 000 000

• mm

Zarralar o’lchami

• Yer shari

• Zarra

• Olma

• (0,0000003 mm)

• (61 mm)

• (12742 km)

Атом –

• (grekcha atomos – «bo’linmas»)
• Moddaning kichkina bo’linmas zarrasi

• Demokrit
• Qadimgi grek olimi

• «Bo’shliq va atomdan boshqa hech narsa mavjud emas…»

Elektron mikroskop

• Zamonaviy elektron mikroskoplar 70 ming marta kattalashtirib ko’rsatish imkoniyatiga ega

Ximiyaviy moddalarning atomlari

• Oltin

• Kobalt

• Nikel

• Platina

• Uglerod

• Kremniy

Atom tuzilishi

• Ernest Rezerford
• Ingliz olimi
• (1871- 1937)

• Atom yadrosi atomdan 100 ming marta kichik
• 2. Yadro atrofida yengil zarra-elektronlar harakat qiladi.

• Yadroni tashkil qilgan zarralar: protonlar va neytronlar.

Eng ko’p tarqalgan atomlar

• Olamda:
• Vodorod va geliy atomlari (99%)

• Yerda:
• Kislorod va kremniy atomlari

• Yer atmosferasida:
• Azot va kislorod atomlari

• Suvda:
• Vodorod va kislorod atomlari

• Molekulalar

• 1647 yilda Pyer Gassendi
• (fransuz fizigi)
• «molekula» so’zini qo’llagan.

• Molekula – moddaning barcha ximiuaviy
• xossalarini saqlab qolgan kichik bo’lagi
• Bir moddaning molekulalari bir xil
• Har xil moddaning molekulalari-har xil
• (tuzilishi va o’lchami bo’yicha)
• Molekula atomlardan tashkil topgan

• «Molekula» so’zi «kichik massa» degan ma’noni beradi

Molekula atomlardan tashkil topgan

• Vodorod atomi - Н

• Kislorod atomi - О

• Uglerod atomi - C

• 1. Vodorod molekulasi

• Н2

• 2. Kislorod molekulasi

• 3. Suv molekulasi

• О2

• Н2О

• 4. Uglerod gazi molekulasi

• СО2

Modda molekulalardan, molekula esa, atomlardan tuzilgan

• Qahva molekulasi

• Aspirin molekulasi

Jism

• Modda

• Molekula

• Atom

Molekulani yanada kichikroq bo’lakka bo’lish mumkinmi?

• Ha
• Yo’q
• Bazilarini mumkin,
• bazilarini mumkin emas

Nima atomlardan tuzilgan?

• Suv
• Havo
• Temir
• Olam

Molekulani ko’rish mumkinmi?

• Ha, oddiy mikroskopda
• Ha, ko’z bilan farqlanadi
• Elektron mikroskop yordamida tasvirini olish mumkin
• Yo’q, ular juda kichik

Qadimgi rimda falokat ro’y berdi. Bronzadan yasalgan haykalning qo’li «Ozib ketdi» Bu hodisa qanday ro’y bergan?

Nima uchun temir yo’l relslari bir-biriga mahkam biriktirilmaydi, orasida ochiq joy qoldiriladi?

• Nima uchun temir yo’l relslari bir-biriga mahkam biriktirilmaydi, orasida ochiq joy qoldiriladi?

• Refleksiya

• Men hammasini yaxshi tushundim, qiziqarli bo’ldi
• Men hammasini tushundim, ammo qiziqarli emas
• Men unchalik tushunmadim, qiziqarli emas
• Men hech narsani tushunmadim, dars zerikarli bo’ldi